Тайлангийн шинжилгээ лекц,семинар

2011-11-02,

Лекц 1.              Санхүүгийн шинжлэх ухааны  судлах зүйл  , агуулга, шинжилгээний гүйцэтгэх үүрэг

 

1. Санхүүгийн шинжлэх ухааны судлах зүйл,

2. Санхүүгийн удирдлагийн зорилго, зорилтууд ба үүрэг

3. Санхүүгийн удирдлагын тулгуур үзүүлэлтүүд

Үүсэл хөгжил

Санхүүгийн шинжлэх ухааны судлах зүйл

Санхүү гэдэг нь мөнгөн хөрөнгийн санг бүрдүүлэх ба түүний захиран зарцуулахтай холбогдон гарах  харилцаа. Санхүүгийн шинжлэх ухаан нь машинт үйлдвэрлэл бий болсон цагаас бүрэлдэн тогтсон. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн 19-р зуунд бий болсон гэсэн үг юм. 19-р зууны сүүлээр Европын зарим орнууд огцом хөгжисний гол шалтгааны нэг нь шинжлэх ухааны үндэслэлтэй санхүүгийн мэдлэгийг өргөн түгээх явдал болсон юм гэж үздэг. Тухайлбал Германд гэхэд энэ чиглэлийн 24-н сургууль ажиллаж байсан бана.

Санхүү гэдэг нь мөнгөн хөрөнгийн санг бүрдүүлэх ба түүнийг захиран зарцуулахтай холбогдон гарах харилцаа болон эдгээр харилцаануудыг тухайн нийгмийн хэрэгцээ шаардлаганд нийлүүлэх, нийгмийн нөхцөл үйлдвэрлэлийг өргөжүүлэх, үр ашгийн дээшлүүлэх арга зам зэргийг судалдаг шинжлэх ухаан юм. Нөхөн үйлдвэрлэл талаас нь санхүүг авч үзвэл:

Text Box:

 

Энэ гурван үе шатын 2 дахь үе шатанд санхүү нь үүсэн бүрэлдэж тогтдог юм. Чухам энэ үе шатанд мөнгөн хөрөнгийн орлого хуримтлал бүрэлдүүлэх санхүүгийн харилцаа үүсдэг юм. Санхүүгийн харилцааны цогц нь харилцан уялдаатай 3-н том хэсгээс  бүрэлдэнэ . Үүнд:

                 - Аж ахуйн нэгжийн санхүү

                - Даатгал

               - Улсын санхүү орно.

 
 

 

 

 

 


Энэ гурав нийлээд улсын санхүүгийн системийг бүрэлдүүлэн тогтоодог.

Эдгээр гурван хэсгийг хооронд нь банкны систем холбож өгнө. Банкны систем нь санхүүгийн системийн нэг томоохон хэсэг нь юм. (Арилжааны банк-аж ахуйн нэгж ,  Улсын банк нь-төрийн байгууллага юм . )

Улсын нэгдсэн төсөв: улсын төсөв, орон нутгийн  тоо бүрэлдэнэ.

Улсын нэгдсэн төсөв нь дараах үүрэг гүйцэтгэнэ:

    - ННБ  үт ийг дахин хуваарьлах

   - Төрийн аппаратын оршин тогтнох үндсийг бүрдүүлэх

   - Боловсрол , шинжлэх ухаан, соёлын салбарыг хөгжүүлэх

   - Батлан хамгаалах

   - Дэд бүтцийг хөгжүүлэх

Аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн гүйцэтгэх үүрэг:

   - Аж ахуйн нэгжийн үйлдлийн потинцлиогийн (нөөцийг) оновчтой бүтцийг бүрдүүлэх

   - Шуурхай үйл ажиллагааг нь санхүүгийн болон бусад нөөцөөр хангах

   - Нийгмийн бодлогод татан оролцуулах

2. Санхүүгийн удирдлагын зорилго, зорилтууд ба үүрэг ром

 
Удирдлагын зохион байгуулалт

 

 

 

 

 

 

 

Санхүүгийн боловсон хүчин

Аж ахуйн нэгжийн том жижгээс шалтгаалан санхүүгийн боловсон хүчний хэрэгцээ тодорхойлно . (Fortune) сэтгүүлд тэмдэглэснээр АНУ гийн томоохон компаниудын дээд удирдлагын 25.3% нь санхүүгийн мэргэжлийн хүмүүс байдаг байна. Санхүүгийн хэрэгсэл гэдгийн доор хоёр аж ахуйн нэгжийн хооронд байгуулсан гэрээг ерөнхийд нь ойлгодог юм.

Санхүүгийн хэрэглэлүүдийн дараахь байдлаар ангилдаг.

v  Анхдагч -(мөнгөн хөрөнгө үнэт цаас богино хугацааны гар авлага  

      гэх мэт. )

v  Хоёрлогч-(Фьючерси, форвардын гэрээ) 

v  Мөнгөн хөрөнгө (Бэлэн мөнгө, дансан дахь мөнгө, гадаад валют ) Зээлийн хэрэгсэл (Облигаци, форвардын гэрээ)

v  Дүрмийн санд оролцох хэлбэр (Акцел, хувь хөрөнгө)

 Cанхүүгийн удирлагийн зохион байгуулалтын арга маш олон байдлаар ашигладаг.             Үндсэн аргууд нь гэвэл : прогнозчлол , төлөвлөлт , татвар , зээллэгжүүлэлт, тооцоо хийх систем, санхүүгийн тусламж дэмжлэгийн систем, санхүүгийн торгууль шийтгэлийн систем, элэглэл хорогдол байгуулах систем, урамшуулын систем үнэ бүрдүүлэлтийн зарчим, барьцаат хөрөнгийн гүйлгээ, факторинг, түрээс, лизинг. Эдгээрийг бүрдүүлдэг санхүүгийн удирдлагын тусгай аргууд байдаг.

Үүнд :зээл, зээллэг, хүү, ноогдол ашиг,  валютын ханшны зөрүү, дискаунт гэх мэт.

Санхүүгийн мэдээллийн үндсэнд холбогдолтойгоор мэдээлэл бүрдүүлдэг.

Үүнд :

-     нябо бүртгэлийн тайлан

-    санхүүгийн байгуулгын мэдээлэл

-    банкны байгуулгын мэдээлэл хөрөнгө , бараа  таваарын , валютын биржийн мэдээлэл бусад мэдээлэл

-   Орчин үед санхүүгийн төлбөр тооцоонд компьютерын техник өргөн ашиглах болсон юм. Энэ нь төлбөр тооцоог бичиг цаасгүй хийх технологийг бий болгосон. (банк хоорондын тооцоо , харилцаа, суутгах тооцоо, зээлийн карт, төлбөрийн карт гэх мэт.) Ийм учир орчин үеийн техник хэрэгсэл болон хавсрага программуудын багц зайлшгүй шаардлагатай болсон юм.

-ААН-н санхүүгийн удирдлагын үйлдвэрлэл аж ахуйгаа заавал хууль эрх зүйн тодорхой хүрээнд явуулах шаардлагатай эдгээр хууль эрх зүйн актын тоонд доорхи зүйл орно.Үүнд:

-УИХ-аас батласан хууль, тогтоомж

-МУ-ын ЗГ-ын тогтоол шийдвэр

-Яамд, тусгай газруудын болон О/Н-н тушаал шийдвэр, зөвшөөрөл дүрэм заавар, зөвлөмж гэх мэт.

 
 

 

 

 

 


Санхүүгийн удирдлагын зорилго, зорилтууд

Санхүүгийн удирдлагын үйлдвэрлэл аж ахуйн чиглэлийн ажлын балансын (тайлан тэнцэлийн) бүтцээс олж харж болно.                    

Дээрхи чиглэлүүд нь санхүүгийн удирдлагуудын зорилго зорилтуудыг нэгэн зэрэг харуулж байна.

1-р чиглэлийн үйлдвэрлэл аж ахуй нь дараахи зорилготой.

Аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө ба тэдгээрийн санхүүжүүлэх эх үүсвэрийг үнэлж дүгнэх

Нөөцийн хэмжээ, бүтцийг үнэлэх (ААН-н одоогийн потенциал алдуулагдахгүй буюу нэмэгдүүлэх үүднээс )

Нэмэлт санхүүгийн эх үүсвэрийг үнэлэх

Санхүүгийн нөөцийн ашиглалтанд хяналт тавих

2-р чиглэл нь:

-  Шаардлагатай санхүүгийн нөөцийн хэмжээг нарийвчлан тогтоох

- Тэдгээрийн хэлбэрийг тодорхойлох (бэлэн мөнгө , зээл урт ба богино г/м.)

- Тэдгээрийн олдоц, олдох хугацааг үнэлэх

- Тэдгээр эх үүсвэрүүдийн өртөг зардал, үнэ цэнийг тодорхойлох

- Тэдгээр эх үүсвэрүүдтэй холбогдон гарах риск

3-р чиглэл нь урт ба богино хугацааны хөрөнгө оруулалтын шийдвэрийг шинжлэх үнэлэх

- Санхүүгийн нөөцийг бусад төрлийн нөөц болгон хувиргах оновчтой хувилбарыг гаргах

- Үндсэн хөрөнгөд хөрөнгө оруулалт хийх эсэх үр ашиг, үр дүнд үнэлгээ өгөх, үндсэн хөрөнгийн бүтэц, бүрэлдэхүүнийг үнэлэх

- Эргэлтийн хөрөнгийн оновчтой хэмжээ, бүтэц

- Санхүүжүүлэлтийн үр ашгийн үнэлгээ

Дээрхи үнэлгээнүүдийг ашиглаж шийдвэр гаргахдаа олон хувилбарыг шинжилж хөрвөх чадвар, санхүүгийн тогтвортой байдал ба үр ашгийн шаардлагуудын аль бүрэн хангасныг нь сонгож шийддэг юм. Санхүүгийн удирдлагын үндсэн үүргүүдийг тодотгох логикийг мөн адил тайлан тэнцлийн агуулгаас харж болно.

Санхүүгийн удирдлагын зорилго болон уг удирдлага хэр зэрэг амжилттай явагдаж байна вэ? гэдгийг ямар шалгуураар тодорхойлох вэ? гэсэн асуулт гарч ирдэг. Иймд санхүүгийн удирдлагын зорилго буюу үр дүнг тодорхойлох багц шинжүүдийг хялбархан гаргаж болно. Үүнд:

Зах зээлийн өрсөлдөөнд амьдрах чадвар

- Дампуурал ба санхүүгийн томоохон эрсдэлээс тойрч гарах

- Өрсөлдөгчдөө бодвол тэргүүлэх байр суурь эзлэх

- ААН-ын үнэ цэнг тодорхойлох

- ААН-ын эдийн засгийн потенциалын (наац бололцооны өсөлтийн зохистой хурдыг хангах)

- Үйлдвэрлэл ба борлуулалтын хэмжээг тодорхойлох

- Ашгийг тодорхойлох буюу ашгийг ихэсгэх

- Зардлыг бууруулах

- Ашигт ажиллагааны түвшинг хангах гэх мэт зорилго буюу шинжүүд орно.

Орчин үеийн бизнесийн зохион байгуулалтын талаархи онол үзэл баримтлалууд нь эдгээр зорилгуудын аль нь тэргүүлэх ач холбогдолтой вэ? гэдгийг янз бүрээр тайлбарладаг.

3. Санхүүгийн удирдлагын тулгуур үзүүлэлтүүд

- Нэмэгдэл өртөг

- Хөрөнгө оруулалтын бохир ба цэвэр үр дүн

- Эдийн засгийн ашигт ажиллагаа

- Нэмэгдэл өртөг

ААН-ын тухайн жилд бэлэн бүтээгдэхүүний үлдэгдэлийн өсөлт борлуулалтын бус орлого буюу үйл ажиллагааны бус орлого, борлуулалттай холбогдон гасан зардал болон дотоод хэрэгцээнд зориулагдсан ажил үйлчилгээ оролцуулаад үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний өртгөөс хэрэглэсэн материалын нөөцийн өртгийг хасахад нэмэгдэл өртөг гэсэн үзүүлэлт гардаг.

Нэмэгдэл өртөг нь улсад төлөх төлбөр, цалин хөлс, зээлийн хүү, хөрөнгө оруулагчид төлөх төлбөр ба өөрийн капиталд ноогдох ашгаас бүрдэнэ.

Нэмэгдэл өртгийн динамик хэмжээ нь тухайн ААН-ын үйл ажиллагааны цар хүрээг илтгэж үндэсний баялаг бүтээх үйл явцад оруулсан хувь нэмрийг харуулдаг.

Хөрөнгө оруулалтын бохир үр дүн үзүүлэлт

Нэмэгдэл өртгөөс - Цалин ба түүнтэй холбох бүх төлбөр =Хөрөнгө оруулалтын бохир үр дүн гэсэн үзүүлэлт гардаг.

Хөрөнгө оруулалтын цэвэр үр дүн

Хөрөнгө оруулатын бохир үр дүн -ҮХ -ийг сэргээх зардал = Хөрөнгө оруулалтын цэвэр үр дүн. Өөрөөр хэлбэл зардлаас олж буй эдийн засгийн үр ашиг

Эдийн засгийн аж ахуй.

Энэ үзүүлэлтийг тодорхойлох олон арга бий.

ААТ=Үйлдвэрийн үр ашиг / зардал = Хөрөнгө оруулалтын цэвэр үр дүн/(Нийт актив-Өглөг)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Семинар 1: СШ-ий судлах зүйл, гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдол.

1.    Сэдвийн товч агуулга

2.    Тест (баг тус бүрт)

3.    Багуудын дундах асуулт хариултын тэмцээн

4.    Авхаалж шалгасан тэмцээн

Тест

1. Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээний судлах нь тухайн бизнесийн байгууллагын аж ахуй санхүүгийн үйл ажиллагааг судалж, . . . . . . . . . . . . . шинжилгээ хийнэ.

А. Компанийн удирдлагад

Б. Санхүүгийн тайланд

В. Зөвхөн пүүсийн ашигт ажиллагаанд

Д. Дээрх бүгд зөв

2. Санхүүгийн шинжилгээний 3н төрлийг нэрлэж бич.

А.

Б.

В.

3. Гадаад шинжилгээний зорилго юу вэ?

А. Гадаад хэрэглэгчдэд үнэн зөв мэдээлэл өгөх

Б. Байгууллага өөрийнхөө үйл ажиллагааг сайжруулах

В. Эргэлтийн хөрөнгийг зохистой түвшинд тогтооход чиглэгдэнэ

Г. Дээрх бүгд буруу

4. Дотоод шинжилгээний зорилго юу вэ?

А. Гадаад хэрэглэгчдэд үнэн зөв мэдээлэл өгөх

Б. Байгууллага өөрийнхөө үйл ажиллагааг сайжруулах

В. Эргэлтийн хөрөнгийг зохистой түвшинд тогтооход чиглэгдэнэ

Г. Дээрх бүгд буруу

5. Шинжилгээний ажлыг 3н эрэмбэ дарааллаар хийдэг.

А. Бэлтгэл ажиллагааг хангах.

Б.

В. Дүгнэлт гаргана.

Асуулт

1. Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээний ач холбогдол?

2. Санхүүгийн тайланд хийх гадаад шинжилгээний судлах зүйл?

3. Удирдлагын ба дотоод шинжилгээний судлах зүйл?

4. Хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээний судлах зүйл?

 

 

 

 

 


Лекц 2.                          Санхүүгийн шуурхай шинжилгээ

 

Санхүүгийн тайлан ба түүнд тавигдах шаардлагууд Санхүүгийн шинжилгээ, түүнээс гарах дүн

Шуурхай шинжилгээ

Санхүүгийн тайлан ба түүнд тавигдах шаардлагууд:

Санхүүгийн тайлан нь санхүүгийн шинжилгээнд ашиглагддаг мэдээлэлийн гол үүсвэр юм. Одоогийн болон ирээдүйн хөрөнгө оруулагч, зээлдүүлэгч ба бусад түншүүдэд оновчтой хөрөнгө оруулалт зээлийн ба бусад шийдвэр гаргахад хүрэлцэхүйц хэмжээний мэдээллийг санхүүгийн тайлан дотроо агуулж байх шаардлагатай. Иймд санхүүгийн тайлангийн гол үүрэг нь бизнес үйл ажиллагаанд шаардлагатай эдийн засаг, нийгмийн ач холбогдолтой шийдвэр гаргахад шаардагдах үнэт бодит мэдээллээр хангахад оршино. Дээрх бүхнээс санхүүгийн тайланд тавигдах шаардлагууд урган гарч ирдэг. Үүнд:

1. Тодорхой үечлэлтэй байх шаардлага

2. Тодорхой нэгж хугацаанд үечлэлтэйгээр санхүүгийн тайланг гаргаж байх нь тухайн аж ахуйн нэгжийн өнгөрсөн, одоо ба ирээдүйн төлөв байдлыг тодорхойлох боломж олгодог. Улирал, хагас жил, бүтэн эилийн үечлэлтэйгээр санхүүгийн тайланг гаргадаг.

Бүрэн хамарсан байх шаардлага (Matching)

ААН нь тайландаа тусгасан орлогыг олохын тулд гаргасан бүх зардлаа тусгах шаардлагатай.

3. Хуучинсаг буюу хэвшимэл байх шаардлага (Conservatism)

Хэмжилтүүдийн тодорхой бус байдал нь ашгийн хэмжээг тусгана. ЭЭН нь гарах зардлуудаа аль болох урьдчилан харах ба нарийн үндэслэлгүйгээр орлогынхоо тухайн мэдээлэхгүй байх үүрэгтэй.

4. Ойлгомжтой байх (Understandability)

Бизнесийн тухайн дундаж түвшний мэдлэгэтэй хүмүүс хүртэл ойлгохоор мэдээлэл тайланд тусгах шаардлагатай

5. Ач холбогдолтой байх (Relevance)

Удирдлагын шийдвэр гаргахад шаардлагатай хэмжээний мэдээлэлийг агуулж байх ёстой. Уг мэдээлэл нь чухал ач холбогдолтой байх шаардлагатай.

6. Найдвартай байх (Reliability)Тайлангийн мэдээлэл нь бүрэн дүүрэн ба үнэн бодит байх ёстой.

7. Харьцуулах боломжтой байх (Consistency)            арга хэрэглэх нь цаг хугацааны хувьд ялгаатай тайлангуудыг хооронд нь харьцуулах боломжтой болгодог.

Санхүүгийн шинжилгээ:

     Удирдлагын аливаа шийдвэр нь удирдуулж буй объектынхоо өнөөгийн байдал дээр хийсэн дүн шинжилгээн дээр үндэслэсэн байдаг. Нөгөө талаас шинжилгээ нь удирдлагын үйл ажиллагааны явц болон үр дүнг тодорхойлох үнэлэх үүрэгтэй. Дээрхи хандлага нь санхүүгийн удирдлагын хувьд ч мөн нэгэн адил үйлчилгдэг. Иймээс санхүүгийн шинжилгээг хамрах хүрээ, зориулалтаар нь шуурхай ба иж бүрэн гэж ангилдаг.

Шуурхай шинжилгээ:

Энэхүү шинжилгээний зорилго нь ААН өдөр тутмын санхүүгийн үйл ажиллагаанд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, алдаа дутагдалыг илрүүлэх тохиолдож буй бага зэргийн бэрхшээлтэй шалтгааныг илрүүлж гарах арга замыг зааж өгөхөд оршино.

Шуурхай шинжилгээг янз бүрийн үзүүлэлтүүдийн харьцааг гаргах арга замаар хийдэг. Мөн түүнчилэн мэргэжилтний мэдлэг туршлаган дээр үнүндэслэсэн аргуудыг ашигладаг. Шуурхай шинжилгээг ААН өөрийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг үнэлэхэд болон бэлтгэн нийлүүлэгч, худалдан авагчдынхаа санхүүгийн байдлыг тодорхойлоход хэрэглэдэг.

Шуурхай шинжилгээг үндсэн 3 үе шаттай хийдэг.

              1-дахь үе шатанд тайлангийн үзүүлэлтүүдийг тооцсон аргачилалыг тогтооно. Ж нь: LIFO, FIFO инфляцын нөлөөлөлийг тусгасан эсэх гэх мэт. Энэ үе шат нь голдуу гадны байгууллагын санхүүгийн байдлыг тодорхойлох ажилтай холбоотой юм.

              2-дахь үе шатанд тайланд “эмзэг”  үзүүлэлтүүд байгаа эсэхийг тогтооно.                   Ж нь: -Алдагдал, Хугацаа хэтэрсэн зээл, Хугацаа хэтэрсэн өглөг гэх мэт

               3 дахь үе үатанд үзүүлэлтүүдийн харьцаануудыг бодож гаргадаг. Эдгээр харьцаанууд нь ААН ийн нөөцүүд, тэдгээрийн бүтэц, үйл ажиллагааных нь үр дүн, өөрийн ба зээлийн хөрөнгө ашиглалтын байдал гэсэн 3 үндсэн чиглэлээр хийгдэнэ. Өөрөөр  хэлбэл цөөн тооны чухал ач холбогдолтой, тооцоход хялбар харьцаануудыг сонгож тооцоно гэсэн үг юм.

            Санхүүгийн шинжилгээ ба прогнозчлолын арга зүй ба аргууд

- Зах зээлийн эдийн засаг дахь санхүүгийн шинжилгээний өссөн чанар

- Санхүүгийн шинжилгээн дахь хандлага ба түүний хөгжил

- Санхүүгийн шинжилгээний аргуудын ангилал

- Санхүүгийн шинжилгээ ба прогнозчлолд ашиглагддаг.

Хүчин зүйлийн системын загварчлах ба шинжилгээ

Зах зээлийн эдийн засаг дахь санхүүгийн шинжилгээний мөн чанар

Шинжилгээ гэдгийг доор бид задлан шинжилгээг буюу анализыг ойлгож ирсэн. Энэ нь судлагдаж буй объект, түүний бутэц, судалгааны хийсвэрлэлтийн түвшин болон аргуудаас шалтгаалж шинжлэх ухаанд задлан шинжилгээг судалгаа шинжилгээний нийт ажилтай адилтгаж үздэгтэй холбоотой юм. Гэхдээ синтез буюу нэгтгэх шинжилгээ бас зохих ач холбогдолтой мэдэх шаардлагатай. Орчин үеийн нөхцөл байдалд ААН-ыг оршин тогтнуулахын тулд удирдлага нь өөрийнхөө байгууллагын бэлтгэн нийлүүлэх харилцаа санхүүгийн байдалд үнэн бодит үнэлэлт өгөх шаардлагатай тулгардаг. Үүний тулд байгууллагын удирдлага нь:

1-т санхүүгийн шинжилгээ хийх арга зүйг эзэмшисэн

2-т мэдээллийн зохих хэмжээний сантай байх

3-т мэргэжлийн боловсон хүчинтэй байх ёстой.

Иймд зах зээлийн эдийн засаг дахь санхүүгийн шинжилгээний чанар нь зөвхөн шинжлэх биш мөн түүнчилэн ААН-ын санхүүгийн нөөцийг удирдах ойрын ба хэтийн чигтэй шийдвэр гаргахад чиглэсэн байдагт оршино.

            Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үед шинжилгээ нь санхүүгийн агуулгаа алдаж техник эдийн засгийн шинжтэй болсноос гадна шинжилгээ гэдэг утгаа алдсан. Учир нь шинжилгээний үзүүлэлтүүд нь санхүүгээс хий холдсон ба шинжилгээ нь төлөвлөгөө биелэлт гэсэн шинжтэй болсонд оршино. ААН-ын удирдлагын үр дүн нь мэдээллийн чанар ба түүний зохион байгуулалтын түвшингээс хамаардаг. Иймээс санхүүгийн мэдээлэлийн гол эх үүсвэр болох ня-бо тайлангууд нь доорх үндсэн 3-н шаардлагыг хангасан байх нь чухал. Үүнд:

- Хөрөнгө оруулалтын бодлогын талаар бодитой үндэслэл сайтай үйлдвэр гаргахад хүрэлцэж байх.

- ААН-ын ашгын динамик ба хэтийн төлөвийг үнэлэхэд хангалттай байх

- ААН-ын нөөцүүд тэдгээрийн дунд гарч бүтээгдэхүүн болон тэдгээрийг хэр зэрэг үр ашигтай ашиглаж байна гэдгийг үнэлэхэд хангалттай байх

Санхүүгийн шинжилгээний түүхэн хөгжил

Санхүүгийн шинжилгээ нь дараах зорилготой:

А. ААН-ын санхүүгийн одоогийн болон хэрийн /санхүүгийн/ байдлыг тодорхойлох

Б. Сангүүгийн талаас нь ААН-ын эдийн засгийн өсөлтийн хурдацыг боломжтой болон оновчтой хэмжээг тодорхойлох

В. Санхүүгийн эх үүсвэрийг илрүүлэх ба тэдгээрийг дайчлах боломж ба шаардлагыг тодорхойлох

Г. Санхүүгийн зах зээл дээрхи ААН-ын байдлыг прогнозчлох зэрэг ажил орно.

Барууны зарим шинжээчдийн үзэж байгаагаар санхүүгийн шинжилгээ хийх таван харьцангуй бие даасан түүхэн хандлага байсан.

1 дэх хандлага нь эмпирик прагматикуудын сургууль гэгчтэй холбоотой. Энэхүү сургуулийн үзэл баримтлалын гол үндэслэл нь ААН-ын сөлбөрийн чадварыг хамгийн чухалд тооцож байсанд оршино. Тиймээс ч энэ чиглэлийн шинжилгээ хийх үзүүлэлтийн багцыг гаргаж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл  тухайн ААН богино хугацаанд өр төлбөрөө барагдуулж чадах уу үгүй юу гэсэн асуултанд хариу өгч чадахуйц үзүүлэлтүүдийн системыг бүрдүүлсэн байна. Тиймээс ч энэхүү сургууулийн төлөөлөгчид шинжилгээндээ ААН-ын эргэлтийн хөрөнгө, өөрийн эргэлтийн хөрөнгө, богино хугацааны өр төлбөр зэрэг үзүүлэлтүүд ашигладаг байжээ. Энэ сургуулийн санхүүгийн жшинжилгээнд оруулсан хувь нэмэр нь гэвэл нягтлбан бодогчийн тайлан дээр үндэслэн олон төрлийн шинжилгээний харьцаануудыг гаргаж болдог гэдгийг анх харуулсанд оршино.  Роберт Фоулк 1950оны эхэн хүртэл

2 дах хандлага нь санхүүгийн шинжилгээний статистик сургууль гэгчтэй холбоотой юм. Энэ чиглэлийг үндэслэгч нь Александр Уолл юм. Энэхүү сургуулийн гол үзэл санаа нь харьцааны шинжилгээны үзүүлэлт тус бүрийг жишиж үзэх тодорхой утга байхгүй бол уг шинжилгээ ач холбогдолгүй гэж үзсэнд оршино. Дээр друьдсан үзүүлэлт бүрийн тодорхой утга буюу утгынхан босгыг салбар, дэд салбар, ижил төрлийн үйлдвэрлэлийн бүлэглэл бус бүрээр статистик аргаар тодорхойлсон байна. 1960 д оноос эхлэн энэ сургуулийн төлөөлөгчид харьцааны шинжилгээний үзүүлэлтийг ангилаж эхэлсэн юм. Ангилалын гол үндэс нь үзүүлэлтүүдийн хамаарал болсон. Өөрөөр хэлбэл нэг ангилалын үзүүлэлтүүд нь харилцан байдаг бол өөр ангилалын үзүүлэлтүүдээс харьцангуй бие даасан байдаг байна.

3 дахь хандлага нь олон хувилбараар шинжигчдийн сургууль гэгчтэй холбоотой юм. Энэхүү хандлага нь 1992 иод оны үед үүссэн бөгөөд гол зорилго нь үзүүлэлтүүдийг системчлэхэд оршиж байсан. 1970 аад оны үед хувьцааны зах зээлийн үнэ болон харьцааны үзүүлэлтүүдийн хоорондын хамаарлыг компьютерт засварчлах оролдлог хийсэн байна.

Гол үзэл санаа нь ААН-ын санхүүгийн байдал ба шуурхай үйл ажиллагааны үр ашгийн тухайлсан үзүүлэлтүүд болон аж ахуй үйл ажиллагааны нэгтгэсэн үзүүлэлтүүдийн хоорондын хамаарал дээр тулгуурлан санхүүгийн шинжилгээний системыг бий болгоход оршиж байсан.

4 дэх хандлага нь "Компани дампуурах боломжыг прогнозчлох сургуультай холбоотой юм. Нэг дэх хандлагаас ялгарах зүйл гэвэл ААН-ын санхүүгийн тогтвортой байдлыг чухалчилан үздэг юм. Өөрөөр хэлбэл стратегийн ач холбогдолтой шинжилгээг чухалд үздэг юм. 1930 аад оноос дампуурсан ААН-үүдийн үйл ажиллагааг судалж эхэлсэн юм.

5-р хандлага нь 1960 аад оноос эхлэн хөгжиж ирсэн бөгөөд хөрөнгийн зах зээлд оролцогчдын сургуультай холбоотой юм.

Гол үзэл баримтлал нь аль нэг үнэт цаасанд хөрөнгө оруулалт хийсний үр ашиг болон рискийг прогнозчлоход оршино. Энэ чиглэл нь бусдыгаа бодвол хэт онол тийшээ хандсан учир практик хэрэглэгдэхгүй байгаа.

Санхүүгийн шинжилгээний хэтийн төлөвийн тухайд гэвэл шинжилгээний харьцаануудыг нэмж баяжуулах, өргөжүүлэх болон мэдээлэлийн хүрээг нь тэлэхэд хандлага ажиглагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл ня-бо бүртгэлийн тайлан дээр үндэслэн хэтийн шинжтэй шинжилгээ хийхэд хангалттай биш байна гэсэн үг юм.

Санхүүгийн шинжилгээний аргуудын ангилал

Санхүүгийн болон эдийн засгийн шинжилгээнд хэрэглэгддэг аргуудыг үндсэн хоёр түвшинд авч үздэг. 1 дэхь буюу чанарын шинжилгээний утга нь юмс үзэглийн хоорондын хамаарлыг илрүүлэх, логик дараалалыг тогтоох зэрэгт оршино. Энэ түвшний аргуудын тоонд шинжлэх ухааны ерөнхий аргууд: анализ, синтез, түүхэн хөгжлийн арга, формаль логикийн арга, шинжээчдийн үнэлгээ, үзүүлэлтүүдийн систем, шинжилгээний хүснэгтийн систем зэрэг аргууд. 2 дахь буюу тоон шинжилгээний утга нь дээрх хамаарал, үзүүлэлтүүдийг тоон утгаар илэрхийлэхэд оршино.

А. Статистик аргууд: шинжин орлуулга, арифметик ялгавар, энгийн ба нийлмэл хувь, дискроунт дундаж, индекс, бүлэглэл, динамик эгнээ, корреляцийн шинжилгээ, регрессийн шинжилгээ, дисперсийн шинжилгээ зэрэг

Б. Эконометрикийн аргууд: матрицын, үйлдлийн фунцийн онолын, салбар хоорондын баланс зэрэг

В. Эдийн засгийн кибернетикийн аргууд: системийн шинжилгээ, машинт загварчлалын, шугаман ба шугаман бус программчлал зэрэг аргууд орно.

Санхүүгийн шинжилгээ ба прогнозчлолд ашиглагддаг

загваруудын төрөл

1.Дескриптив загвар: ААН-ын санхүүгийн одоогийн байдлыг тодорхойлдог загварууд юм. Эдгээрийн тоонд: ня-бо бүртгэлийн тайлангууд, шинжилгээний харьцаанууд, босоо ба хэвтээ шинжилгээнүүд ордог.

2. Предикатив загвар: Энэ нь ААН-ын хэтийн төлөв байдлыг прогнозчлоход ашиглагддаг. Эдгээрийн тоонд: ААН-ын босго буюу хугарлын цэгийн загвар, санхүүгийн тайлангийн прогноз, хүчин зүйлийн нөлөөллийн загвар зэрэг багтана.

3. Норматив загварууд: Эдгээр нь бодит биелсэн үр дүнтэй төлөвлөгөөтэй харьцуулахад чиглэгдсэн байдаг. Бүтээгдэхүүний тус бүрээр, технологийн дамжлага бүрээр зардлын нормативт хэмжээг зардлын статик болгоноор тогтоон түүнийхээ хэрэгжилтийг хянахад чиглэгдсэн байдаг.

     - Хүчин зүйлүүдийн системын загварчлал ба шинжилгээ

Шинжилгээний ажлын үндэс нь тухайн судлагдаж буй объектод нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдийг илрүүлэх, нөлөөллийн хэмжээг тодорхойлоход оршино. ААН нь систем болохынхоо хувьд гадаад болон дотоод хүчин зүйлүүдын том нийлмэл цогцлын нөлөөллийн доор үйл ажиллагаа явуулдаг. Хүчин зүйл гэдэг нь аливаа юмс үзэгдлийн учир шалтгаан, хөдөлгөгч хүч байдаг бөгөөд тухайн юмс үзэгдлийнхээ үндсэн шинж, төлөв байдлыг тодорхойлдог юм. Юмс үзэгдэлд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүд нь харилцан уялдаатай, харилцан нөхцөлдсөн байдаг юм. Харилцан уялдаанаас хамгийн гол нь шалтгаан-үр дагварын уялдаа байдаг. Ийм уялдаа холбоог детерминист холбоо гэж нэрлэдэг нь үзүүлэлт гэдэг нь харилцааны тоон илрэл юм. Хүчин зүйлийн шинж гэдэг нь шалтгааныг нь тодорхойлдог. Үр дүнгийн шинж гэдэг нь үр дагварыг тодорхойлдог. Дээрх 2 шинж нийлж байж хүчин зүйлийн системыг бүрдүүлдэг. Хүчин зүйлүүдийн системын загвар гэдэг нь тухайн системыг илэрхийлж буй математикийн томьёо юм. Шалтгаан-үр дагаварын буюу детерминист уялдаа нь фунциональ болон стохастик хэлбэртэй байдаг. Функциональ уялдааны үед шалтгааны тодорхой нэг утга нь үр дагаварын тодорхой нэг утгыг бий болгодог. Стохастик уялдааны үед шалтгааны тодорхой нэг утга нь үр дагаварын  хэд хэдэн утгыг бий болгодог юм. Санхүүгийн шинжилгээгээр уялдаа холбоог судлахдаа дараах зорилгуудыг шийдэнэ. Үүнд:

Үзүүлэлтүүдийн хооронд уялдаа холбоо байна уу гэдгийг тогтооно

Уялдаа холбооны нягтралыг тодорхойлох

Уялдаа холбоо тохиолдлын биш гэдгийг тодорхойлох

Үр дагаварын үзүүлэлтэнд нөлөөлж буй шалтгааны хүчин зүйлүүдийн үзүүлэлтийн нөлөөлийг тоогоор илэрхийлж дүгнэх

Голлох нөлөө үзүүлж хамаарах зүйлүүдийг тодорхойлох зэрэг болно.

Шинжилгээний төрлөөс шалтгаалан дээрхи зорилгуудыг янз бүрийн аргаар шийдвэрлэдэг. Ж нь: Фунциональ уялдааг-балансын, шинжин орлуулгын гэх мэт аргаар, стохастик уялдааг-коррелляци, коварлацын гэх мэт аргаар тодорхойлдог.

Хүчин зүйлийн системын шинжилгээний алгоритм доорхи шинжтэй байна

Хуучин зүйлийн системийн функциональ загварууд

Эдгээр загварууд нь өнгөрсөн ба одоо үеийг шинжилэхэд өргөнөөр ашиглагддаг бөгөөд дараахи онцлогуудтой. Үүнд:

1. Тухайн загварт хамруулан оруулж болох хүчин зүйлүүдийн системээр хязгаарлагдана. Өөрөөр хэлбэл ийм загварын хязгаар нь шууд уялдаа холбооны тасралтгүй цувааны уртаар тодорхойлогдоно.

2. Функциоаль загварууд нь тухайн загварт харуулж болохгүй болох нэгэн зэрэг үйлчилчилж буй хүчин зүйлүүдийн нөлөөлийг тодорхойлох боломж олгодоггүй. Өөрөөр хэлбэл судлаач хүн бусад хүчин зүйлүүдийн нөлөөллөөс хөндийрөн хийсвэрлэж, үр дүнгийн үзүүлэлтэнд гарч буй өөрчлөлтийг тухайн загварт багтсан хүчин зүйлийн нөлөөллийн үр дүн гэж үздэг.

3. Уг загварыг ажиглалтын багц байхгүй тохиолдолд нэгж обьектыг шинжилэхэд өшигладаг зэрэг онцлогууд орно.

Функциональ загварууд нь дараах төрөл байдаг. Үүнд:

1. Нэмэх загвар-энэ загварт хамаарах зүйлүүд нь нийлбэр хэлбэртэй байдаг юм. Ж нь: бараа таваарын баланс:

 Б=Vo+H-V1-X

Б-борлуулалт

Vо-тайлант үеийн эхний үлдэгдэл

H-нийлүүлэлт

V1-тайлант үеийн эцсийн үлдэгдэл

Х-бусад төрлийн хорогдол

2. Үржих загвар-энэ загварт хамаарах зүйлүүд нь үржвэр хэлбэртэй байдаг юм. Жнь: үйлдвэрлэлтийн хэмжээ   

VБ=AT*ХБ

VБ-үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

AT-ажиллагсадын тоо

ХБ-нэг ажилчны хөдөлмөрийн бүтээмж

3. Хуваах загвар-энэ загварт хамаарах хүчин зүйлүүд нь ноогдол хэлбэртэй байдаг юм. Ж нь: бараа материалын нөөцийн эргэц

Эбмн=БО/БМН

Эбмн-Бараа материалын нөөцийн эргэц буюу эргэлтийн тоо

БО-Борлуулалтын орлого

БМН-жилийн дундаж бараа материалын нөөц

4. Холимог загвар-энэ загварт хамаарах зүйлүүд нь янз бүрийн хэлбэртэй байдаг. Ж нь: ашигт ажиллагааны түвшин

ААТ=ЦА/ҮХ+ЭХ

ААТ-ашигт ажиллагааны түвшин

ЦА-цэвэр ашиг

ҮХ-үндсэн хөрөнгө

ЭХ-эргэлтийн хөрөнгө

Хоёроос дээш хамаарах зүйл багтаасан детермист загварыг олон хүчин зүйлт гэдэг байна. Фунциональ хүчин зүйлүүдийн системийн шинжилгээ нь тодорхой дараалалтай байдаг.

1. Эдийн засгийн хувьд үндэслэлтэй загварыг байгуулах

2. Шинжилгээ хийх аргуудаа сонгох

3. Тооцоолох ба үр дүнг шалгах

4. Дүгнэлт хийж, зөвлөмж гаргах

1 дэх үе шат нь маш чухал ач холбогдолтой байдаг. Учир нь буруу байгуулагдсан загвар нь буруу үндэслэлгүй үр дүн болон дүгнэлтэнд хүргэдэг.

2 дахь үе шатанд интегралын, логарифмын, гинжин орлуулах, арифметик ялгаварын гэх мэт аргуудыг хэрэглэдэг. Эдгээрээс хамгийн өргөн ашиглагддаг арга нь гинжин орлуулах арга юм. Энэ аргыг хэрэглэхдээ хамаарах зүйлүүдийг ээлжлэн орлуулах тодорхой дараалалыг баримтлах шаардлагатай. Үүнтэй холбогдож дараах хэдэн томьёолол гарч ирсэн.

1. Судлаж буй юмс үзэгдэлтэй шууд холбоотой бөгөөд тоон талынг тодорхойлдог шинж буюу үзүүлэлтийг анхдагч гэнэ. Эдгээр шинжүүд нь абсолют утгатай бөгөөд тэдгээрийг цаг хугацаа ба орон зайн хувьд нэгтгэж болно.

2. Судалж буй юмс үзэгдэлтэй шууд бус холбоотой бөгөөд чанарын талыг тодорхойлдог үзүүлэлтийг хоёрдөогч буюу чанарын гэнэ. Эдгээр нь харьцангуй утгатай бөгөөд тэдгээрийг цаг хугацаа ба орон зайн хувьд нэгтгэж болохгүй. Үр дүнгийнх нь үзүүлэлт нь тоон буюу анхдагч бол тийм функц загварыг бүрэн гэнэ.

Үр дүнгийнх нь үзүүлэлт нь чанарын буюу хоёрдогч бол тийм функц загварыг бүрэн бус гэнэ. Эдгээр хүчин зүйлүүдийг оруулахдаа эхлээд заавал тоон буюу анхдагчаас нь эхэлдэг зарчимтэй юм.

Хүчин зүйлийн системын стохастик загварууд

Дараах 3 шалтгаанаас болж хүчин зүйлийн шинжилгээнд стохастик загваруудыг ашигладаг:

1. Функциональ загвар байгуулж болохгүй хүчин зүйлүүдийн нөлөөллийг судлах шаардлагатай бол

2. Аль нэг функциональ загварт нэгэн зэрэг багтахгүй буюу оруулж болохгүй хүчин зүйлүүдийн нөлөөлөлийг судалх хэрэгтэй бол.

3. Нийлмэл нарийн хүчин зүйлийн нөлөөлөлийг судалх шаардлагатай бол

Стохастик загварыг байгуулахын тулд урьдчилан хэд хэдэн нөхцөл бүрэлдсэн байх шаардлагатай.

а. Хүчин зүйлүүдийг ажиглах шинжүүдийн бүрдэл буюу мэдээллийн багц байх шаардлагатай

б. Ажиглалтын хангалттай хэмжээ (ашиглалтын тоо нь хүчин зүйлүүдийн тооноос 6-8 дахин их байх шаардлагатай)

в. Ажиглалт нь тохиолдлын ба бусдаас үл хамаарсан шинжтэй байх хэрэгтэй.

г. Ижил төрлийн байх. Чанарын хувьд ижил төрлийн шинжийг логик аргаар сонгож авна. Тооны хувьд ижил төрлийнхүү үгүй юм гэдгийн хэмжүүр нь вариацын коэффицент байж болно. Түүний утга нь 33% аас илүүгүй байх шаардлагатай

д. Тусгай математик аппараттай байх шаардлагатай

Стохастик загварыг байгуулж  шинжлэх ажил нь тодорхой дараалалтай байдаг.

1. Чанарын шинжилгээ хийнэ. (шинжилгээний зорилгыг тодорхойлох, шинж буюу үзүүлэлтийн багцийг тогтоох, үр дүнгийн ба хүчин зүйлийн шинжүүдийг тодорхойлох, шинжилгээнд хамрагдах цаг үе сонгох, шинжилгээний аргаа сонгох)

2. Загварт оруулах багцаа урьдчилан шинжлэх (багцын шинжүүд ижил төрлийн эсэхийг шалгах, хамаарахгүй шинжийг хасах, ажиглалтын шаардлагатай хэмжилтийн тархац хувиарлалтыг тодорхойлох)

3. Стохастик загвараа байгуулах (хүчин зүйлүүдийн жагсаалтыг тодотгох, загварын хувилбаруудыг жишиж үзэх)

4. Загвар шаардлага хангаж байгаа эсэхийн дүн (тэгшитгэлийн статистик мөн чанарыг шалгах)

5. Загварын эдийн засгийн утгыг тайлах ба ашиглах (цаг хугацаа орон зайн хувьд тогтвортой эсэхийг тодорхойлох, практик ач холбогдолыг үнэлэх)

 

 

 

 

Семинар 2: Санхүүгийн шуурхай шинжилгээ.

Монгол нэхмэл ХК-ий санхүүгийн тайлан дээр шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргах.

санхүүгийн үзүүлэлтүүд

2005

2006

А.Нийт хөрөнгө

231047.09

236610.79

1.Эргэлтийн хөрөнгө

72163

155253.9

Мөнгөн хөрөнгө

1759.9

3510.7

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт

 

88020.2

Авлага

12777.7

16363.2

Урьдчилж төлөгдсөн зардал

8723.4

8723.3

Бараа материалын нөөц

48902

38636.5

2.Эргэлтийн бус хөрөнгө

158884.1

81356.9

а.Биет хөрөнгө

80436.1

81356.9

Барилга, байгууламж

145323.7

150824.8

Хуримтлагдсан элэгдэл

-64887.6

-69467.9

б.Биет бус хөрөнгө

78448.1

0

Гудвил

235

 

Хөрөнгө оруулалт ба бусад хөрөнгө

78213.1

 

Б.Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмч

231047.1

236610.8

1.Өр төлбөр

85381.5

85663.8

а.Богино хугацаат өр

85381.5

85663.8

Дансны өглөг

84771.1

84269

Орлогын татварын өглөг

 

662.2

Бусад татварын өглөг

610.4

723.8

ЭМНДШ-ийн өглөг

 

8.7

б.Урт хугацаат өр

0

0

2.Эзэмшигчдийн өмч

145665.6

150947

а.Өмч

113358.9

113358.9

б.Хувьцаа

79080.9

79080.9

Эзэмшигчийн өмчийн бусад хэсэг

79080.9

79080.9

в.Хуримтлагдсан ашиг

-46774.2

-41492.8

Тайлангийн үеийн

1659.18

5281.42

Өмнөх үеийн

-48433.4

-46774.2

 

Орлогын тайлан

2005

2006

1.Цэвэр борлуулалт

25832.8

93.9

2.ББӨ

22263.8

103

3.Нийт ашиг

3569

-9.1

4.Үйл ажиллагааны зардал

51073.4

85316.5

5.Үйл ажиллагааны ашиг(алдагдал)

-47504.4

-85325.6

6.Үйл ажиллагааны бус орлого

50261.5

93942.4

7.Үйл ажиллагааны бус зардал

684.3

2042.8

8.Ердийн ажиллагааны ашиг (алдагдал)

2072.7

6573.9

9.Татвар төлөхийн өмнөх ашиг

2072.7

6573.9

10.Орлогын татварын зардал

413.6

1292.5

11.Тайлант үеийн цэвэр ашиг(алдагдал)

1659.2

5281.4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шинжилгээ

ний зорилго

Үзүүлэлтүүд

Тооцоо

2005

2006

Хөрөнгийн байдлын шинжилгээ

Үндсэн хөрөнгийн хувийн жин

ҮХ-ийн үлдэгдэл өртөг/нийт хөр

68,7%

34,4%

34,3%

Элэгдлийн хувийн жин

Хуримтлагдсан элэгдэл/ ҮХ-ийн анхны өртөг

27,75%

46%

18,25%

Нийт хөрөнгийн өсөлт

Нийт хөрөнгө1/ Нийт хөрөнгө0

100%

102,4%

2,4%

Санхүүгийн байдлын шинжилгээ

Эргэлтийн харьцаа

Эргэлтийн хөр/ БХӨТ

0,845

1,8

0,955

Цэвэр эргэлтийн хөрөнгийн хувийн жин

Цэвэр эргэлтийн хөр/ Эргэлтийн хөр

-18,3

44,8

63,1

Цэвэр эргэлтийн буюу ажлын капитал

Эргэлтийн хөр- БХӨТ

-13218,5

69590,1

82508,6

Өөрийн капиталын хувийн жин

Өөрийн кап/ Нийт эх үүсвэр

63%

63,8

0,8

УХӨТ-ийн хувийн жин

УХӨТ/ Нийт эх үүсвэр

0

0

0

Ашигт ажиллагааны шинжилгээ

Ашгийн өсөлт

ЦА1/ ЦА0

100%

318,3%

218,3%

Нийт ашгийн түвшин

Нийт ашиг/ Борлуулалт

13,8%

-9,7%

23,5%

Үйл ажиллагааны ашгийн түвшин

Үйл ажиллагааны ашиг/ Борлуулалт

-1,8

908,6

910,4

Цэвэр ашгийн түвшин

ЦА/ Борлуулалт

0,06

56,2

56,14

Өсөлтийн үнэлгээ

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц

Борлуулалт/ эргэлтийн хөр

0,35

0,0006

0,3494

Авлагын эргэц

Борлуулалт/ авлага

2,02

0,006

2,014

Эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийн коэф

(ЦА-НА)/ өөрийн кап

-0,013

0,035

0,048

Өөрийн капиталын ашигт ажиллагаа

ЦА/ өөрийн кап

0,0114

0,035

0,0236

Зээлийн капиталын ашигт ажиллагаа

ЦА/ гадны кап

0,02

0,06

0,04

 

 

 

 


Лекц 3.            Хөрөнгө капиталын бүрэлдэхүүн динамикийн шинжилгээ

Санхүүгийн шинжилгээний зорилгоор балансын хөрөнгө эх үүсвэрүүдийг дараах шинж тэмдгээр ангилдаг.

Ш  Эх үүсвэрүүдийн ангилал:

1. Өмчлөл ба эзэмшигчийн нь хувид өөрийн хөрөнгө гадны хөрөнгө гэж ангилна.

Өөрийн хөрөнгө = эзэмшигчийн өмч + хуримтлагдсан ашиг

Гадны хөрөнгө = БХӨТ + УХӨТ

2. Тогтвортой ашиглагдах болон эргэн төлөгдөх хугацаагаар нь байнгын капитал урсгал капитал гэж ангилна.

Байнгын кап =УХӨТ+Өөрийн капи

Урсгал капитал = БХӨТ

3. Ашиглалтын зориулалтаар нь

-       эргэлтийн хөрөнгийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр

-       удаан гүйлгээт хөрөнгийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр гэж ангилдаг.

Ш  Эргэлтийн хөрөнгө = БХӨТ + өөрийн кап

Удаан гүйлгээт хөр = УХӨТ+Өөрийн кап

Хөрөнгийн ангилал:

1.    Хөрвөх чадвараар нь:

Эргэлтийн хөр = мөнгө + авлага + түүхий эд мат

Удаан гүйлгээт хөрөнгө = УХХөр Ор+Биет ба биет бус хөрөнгө

   2. Ашиглалтын зориулалтаар нь:

Гадаадад байгаа эргэлтэнд байгаа хөрөнгөДотоод эргэлтэнд байгаа хөрөнгө

  3. Санхүүжилтийн эх үүсвэрээр нь:

Өөрийн хөрөнгөГадны хөрөнгө

4. Байршил болон одоо байгаа хэлбэрээр нь: Бэлэн мөнгө, биет хөрөнгө, биет бус хөрөнгө         

Тулга ххк жишээн дээр:

       Эх үүсвэр        I                   II

    Өөрийн кап    410   36,4%    436   32%

   Гадны кап       415   63,3%     909   68%

Нийт хөрөнгө   1125    100%   1345  100%

Дүнэлт:

 Нийт хөрөнгийн 70%-с дээшихийг гадны хөрөнгө эзэлж байвал тухайн байгууллага санхүүгийн хувид хараат байдалд ордог. Ний эх үүсвэрийн дийлэнхийг гадны хөрөнгөөр санхүүжүүлж хараат байдалд их байгаагаас гадна цаашидаа гадны хөрөнгөөр давамгайлж байна.

                                  I               II

Байнгын капитал 850  76%   826  61%

   Урсгал капитал   275  24%   519  39%

      Ний хөр         1125   100   1345  100

Байнгийн капиталын хэмжээ буурч урсгал капитал хэмжээ огцом өссөн байна.

 Энэ нь эх үүсвэрийн тогтвортой ашиглагдах байдал сайн байна гэж үзэж байна. 2-р

онд урсгал кап-н хувийн жин 15% өссөн нь хөрөнгийн өсөлтийг харуулж байна.     

3. I оны хувид 100%

Эргэлтийн хөр 565    БХӨТ   275  495%

                           өөрийн кап   290   51%

                                                565   100%

Удаан гүйл-т хөр 560  УХӨТ  440   79%

                                өөр-н кап  120     21%

                                                  560    100%

II оны хувьд

Эргэлтийн хөр 760  БХӨТ  519    68%

                          өөр-н кап   241   32%

                                            760    100

Удаан гүйл-т хөр 585  УХӨТ  390   679%

                               өөр-н кап  195   33%

585            100

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Семинар 3: Хөрөнгө капиталын бүрэлдэхүүн, динамикийн шинжилгээ

1.    Асуулт хариултын тэмцээн

2.    Бодлого бодох (баг тус бүрт)

Асуулт

1. Эх үүсвэрийг өмчлөл ба эзэмшигчийнх нь хувьд юу гэж ангилдаг вэ?

2. Байнгын капиталыг хэрхэн олох вэ?

3. Хөрөнгийг санхүүжилтийн эх үүсвэрээр нь юу юу гэж ангилах вэ?

4. Урсгал капиталыг олох томъёо?

5. Хөрөнгийг хөрвөх чадвараар нь хэрхэн ангилдаг вэ?

6. Эх үүсвэрийг ашиглалтын зориулалтаар нь юу юу гэж ангилдаг вэ?

7. Хөрөнгийг ашиглалтын зориулалтаар нь хэрхэн ангилдаг вэ?

8. Эх үүсвэрийг тогтвортой ашиглагдах болон эргэн төлөгдөх хугацаагаар нь хэрхэн ангилдаг вэ?

9. Эргэлтийн хөрөнгийн олох томъёо?

10. Гадны хөрөнгийг олох томъёо?

Бодлого

1. “А” компаний талаар дараах мэдээлэл өгөгдсөн.

Эзний өмч=515000

БХӨТ=197250

УХӨТ=70000 бол өөрийн хөрөнгө, гадны хөрөнгө, байнгын капитал, урсгал капитал, эргэлтийн хөрөнгө, удаан гүйлгээт хөрөнгийг ол.

Бодолт:

ӨХ=Эзний өмч+Хур ашиг=515000+0=515000

ГХ=БХӨТ+УХӨТ=197250+70000=267250

БК=УХӨТ+Өөрийн капитал=70000+515000=585000

Урсгал капитал=БХӨТ=197250

ЭХ=БХӨТ+Өөрийн капитал=197250+515000=712250

УГХ=УХӨТ+Өөрийн капитал=70000+515000=585000

2.  ба эзний өмч=432000, эргэлтийн хөрөнгө=545000 бол УХӨТ болон Удаан гүйлгээт хөрөнгийг ол.

Бодолт:

ГК=ӨК/1.2=432000/1.2=360000

ЭХ=БХӨТ+ӨХ

БХӨТ=ЭХ-ӨХ=545000-432000=113000

ГК=УХӨТ+БХӨТ

УХӨТ=ГК-БХӨТ=360000-113000=247000

УГХ=УХӨТ+ӨХ=247000+432000=679000.

 

 

 

 

 

Лекц 4.                              Төлбөрийн чадварын шинжилгээ

Төлбөрийн чадварын шинжилгээ гэдэг нь хүлээгдэж байгаа өр төлбөрийг барагдуулахад шаардлагатай санхүүгийн нөөц хүрэлцээтэй байгаа эсэхээр тодорхойлдог. Төлбөрийн чадварыг цаг хугацааны хувьд 3 ангилдаг.

1. Өнөөгийн боломж

2. Ойрын боломж

3. Хэтийн боломж

Пүүс төлбөрийн чадвараа зохицуулахдаа заавал их хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг хадгалж байх албагүй.

Харин шаардлангатай үед төлбөр барагдуулахдаа хүрэлцэхүйц мөнгөн хөрөнгөтэй байхаар мөнгөний эргэлтийг зохицуулдаг. Пүүсийн төлбөрийн чадвар нь төлбөрийн хэрэгсэлийн хөрвөх чадвартай холбоотой байдаг. Төлбөрийн чадварыг үнэлэхдээ 3 аргыг ашигладаг.

v  Балансыг хөрвөх чадвараар нь үнэлэх

v  Төлбөрийн чадварын үндсэн харьцануудаар үнэлэх

v  Төлбөрийн балансаар үнэлэх

1. Актив талаас нь хөрвөх чадвараар нь:

Балансыг хөрвөх чадвараар нь үнэлэхдээ төлбөрийн хэрэгсэлийг мөнгө болгож хөрвөх чадвараар нь өр төлбөрийг хүлээгдэж байгаа хугацаагаар нь дараах байдлаар ангилна.

1. А1. Хурдан хөрвөх хөрөнгө - мөнгө, үнэт цаас, карт чек г.м

2. А2. Түргэн борлогдох хөрөнгө - бүх төрлийн авлага тооцоонууд

3. А3. Удаан борлогдох хөрөнгө - бараа матерал, дусаагүй үйлвэрлэл, урт хугацаат хөрөнгө оруулалт, урьдчилж төлсөн зардал

4. А4. Борлогдоход бэрхшээлтэй хөрөнгө - газар үндсэн хөрөнгө биет ба  биет бус хөрөнгө, барилга байгууламж

Пассив талаас нь хөрвөх чадвараар нь:

П1. Яаравчлагдсан өр төлбөр – хугацаа нь болсон ба хэтэрсэн өр төлбөр

П2. Богино хугацаат өр төлбөр – 1 жил хүртлэх өр төлбөр

П3. Урт хугацаат өр төлбөр – 1 жилээс дээш буюу урт хугацааны өр төлбөр

П4. Эзний өмч

Балансын хөрвөх чадварыг үнэлэхдээ:

А1 ≥ П1

А2 ≥ П2

А3 ≥ П3

А4 ≤ П4

Энэ нөхцөлийг хангаж байвал баласын хөрвөх чадвар сайтай ба өр төлбөр,төлбөрийн хэрэгсэл зохистой харилцаанд байна гэж үзнэ.

Эхний хоёр буюу  А1 ≥ П1,  А2 ≥ П2 биелэгдээд сүүлийн хоёр нь буюу А3 ≥ П3

  А4 ≤ П4 биелэгдэхгүй болбогино хугацаанд хөрвөх чадбар сайн гэж үзнэ.

Сүүлийн хоёр нь буюу А3 ≥ П3, А4 ≤ П4 биелэгдээд эхний 2 буюу А1 ≥ П1,

  А2 ≥ П2 нь биелэгдэхгүй бол урт хугацаанд хөрвөх чадвар сайтай гэж үзнэ.

2. Төлбөрийн чадварыг илэрхийлэх үндсэн үзүүлэлтүүд:

Ш  Ажлын капиталыг олохдоо:

       АК = Эргэлтийн хөр – БХӨТ

Ажилын капитал их байх тусам төлбөрийн чадвар сайтай байна.

Ш  Өөрийн эргэлтийн капиталыг олно.

ӨЭК =Удаан гүйлгээт хөр – Байнгын кап

Өрийн эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ нэмэгдэхийн хирээр БХӨТ-н хэрэгцээ шаарлага багасдаг учраас өөрийн эргэлтийн хөрөнгө их байх тусам төлбөрийн чадвараар сайн байна гэж үзнэ. 

Ш  Эргэлтийн харьцаа :

Эргэлтийн харьцаа = эргэлтийн хөр / БХӨТ

Энэ үзүүлэлт пүүсийн төлбөрийн чадварын зохистой харьцаа нь 2-3 хооронд байх ёстой.

2-с доош байвал төлбөрийн чадвар муу байх ба 3-с дээш байвал гүйлгээгүй хөрөнгө хуримтлагдаж байна гэсэн үг.

Ш  Төлбөр барагдуулах өнөөгийн боломж

Тө Бар Өн Бол = мөнгө + үнэт цаас / БХӨТ

Энэ нь бхөт-өө хэдий хэмжээний мөнгө үнэт цаасаар барагдуулах барагдуулах чадварыг тодорхойлно.

Энэ чадварын зохистой харьцаа нь 20% - 25% байх ёстой. Хэрэв 20% - с доош байвал төлбөр барагдуулах өнөөгийн боломж муутай гэж үзнэ

Ш  Төлбөр барагдуулах ойрын боломж:

ТБОБ = Мөнгө + Үнэт цаас + Авлага / БХӨТ

Энэ үзүүлэлтийн зохистой харьцаа нь 80%-100% байдаг.

Ш  Хэтийн боломж

Төл Бар ХБ= Эргэлт хөр / БХӨТ

Төл Бар ХБ= Нийт хөр / УХӨТ

Ш  Цэвэр орлогын норм

ЦОН= цэвэр ашиг + элэгдэлийн зар / бор-лт

Ш  Үндсэн хөрөнгийн эргэлтийн түвшин

ҮХЭТ=Хур элэгдэл / Үнд хөр-н анхны өртөг 

Ингэж төлбөрийн чадварын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсноор пүүсийн төлбөрийн чадварыг 4 ангилна.

Төлбөрийн чадвар сайтайТөлбөрийн чадвар хэвийн Төлбөрийн чадвар эгзэгтэй Төлбөрийн чадвар муу

3. Төлбөрийг балаансаар үнэлэх:

Төлбөрийн баланс нь төлбөрийн хэрэгслүүдийн мөнгө болгож хөрвөх хугацааг өр төлбөрүүдийн хүлээгдэж байгаатай жишиж төлбөрийн чадварыг үнэлэх арга юм. Төлбөрийн баланс нь төлбөрийг цаг тухайд ньтөлөх чадвар байгаа эсэхийг тодорхойлохоос гадна пүүийн төлбөрийн хэрэгсэлүүдийн илүүдэл дутагдалыг урьдчилан тодорхойлж нөөцийг оновчтой байршуулан удирдах боломжийг олгодог.

Мөн пүүсийн өнөөгийн болон ирээдүйн төлбөрийн чадварыг үнэлэхэд ашигладаг. Төлбөрийн балансыг бэлтгэхдээ дараах тооцооллыг хийх шаардлагатай.

1. Төлбөрийн хэлбэрийн эргэцийг хоногоор тооцох:

1.1 Авлагын эргэц = 360*Авлага / Борлуул

1.2 Бэлэн мөнгөний эргэц

БМЭ = 360*бэлэн мөн / ББӨ

1.3 Дусаагүй үйлдвэрийн эргэц

ДҮЭ = 360*ДҮ / Бэлэн бүтээгдэхүүн

2. Хүлээгдэж байгаа эргэцийг хоногоор тодорхойлно.

3. Хөрөнгө өр төлбөрийн эргэцийг харгалзан нэг үечлэлд багтаж байгаа хөрөнгө өр төлбөрөөр төлбөрийн балансыг бэлтгэнэ.

1 сарын дараах төлбөрийн баланс

Хөрөнгө:                   өр төлбөр:

Мөнгө                         цалин өр

Авлага                        дансаарах өр

Ханга мат                   Бонд өглөг

ДҮ

Төлбөрийн хэрэгсэл илүү байвал нөөцийг оновчтой байршуулна.

Өр төлбөр илүүдэл нь төлбөрийн хэрэгсэлийг дутагдалд оруулна.

Хэрэв төлбөрийн баласаар төлбөрийн хэрэгсэгийн илүүдэлтэй гарвал илүүдэл нөөцийг оновчтой байршуулах хөрөнгө оруулалтанд оруулах замаар эргэлтэнд оруулна.

Хэрэв дутагдалтай гарвал эх үүсвэрийг сонгох арга хэмжээ авах шаардлагатай. Ийнхүү төлбөрийн баланс нь өглөг авлагын удирдах хэрэгсэл байдаг.

 

Семинар 4:  Төлбөрийн чадварын шинжилгээ.

1.    Товч агуулга

2.    Тест (баг тус бүрт)

3.    Дасгал бодлого

Тест

1.    Төлбөрийн чадварыг цаг хугацааны хувьд хэд ангилдаг вэ?

a.    3                      б.5                   в.4                   г.2

2.    Ажлын капиталыг олох томъёо аль нь вэ?

а. Эргэлтийн хөрөнгө/ Богино хугацаат өр төлбөр

б. Эргэлтийн хөрөнгө- Богино хугацаат өр төлбөр

в. Урт хугацаат өр төлбөр- Эргэлтийн хөрөнгө

3.    ТБӨБ-ийн зохистой харьцаа хэд вэ?

а. 80-100%                б. 2-3              в. 20-25%                  г. 15-20%

4.    Ажлын капитал . . . . . . . . . . . . тусам төлбөрийн чадвар сайтай байна.

а.  Бага байх            .           б. Их байх.    В. Хасахруу явах.               Г. Тэгрүү явах.

5.    Төлбөрийн чадварын гол хэмжүүр нь . . . . . . . . . . . . . . үлдэгдлийг харуулдаг.

6.    Эргэлтийн харьцааны зохистой харьцаа 2-оос доош байвал төлбөрийн чадвар ямар байх вэ?

а.  Сайн         б. Муу             в. Хэвийн

7.    Өөрийн капиталын хэмжээ нэмэгдэхийн хирээр  . . . . . . . . . . . . . хэрэгцээ шаардлага багасдаг.

8.    Төлбөрийн чадварыг илэрхийлэх хэдэн үзүүлэлт байдаг вэ?

а. 5                  б. 7                  в. 9                  г. 8

9.    Хөрөнгийн өр төлбөрийн эргэцийг харгалзан нэг үечлэлд багтаж байгаа хөрөнгө өр төлбөрөөр . . . . . . . . . . . . . . . . бэлтгэнэ.

10. Авлагын эргэцийг олох томъёог ол.

а.  360*Авлага/Борлуулалт

б. Авлага/Борлуулалт*360

в. Авлага/Борлуулалт

Бодлого

1.      “А” компаны эргэлтийн харьцаа 1.68 ба эргэлтийн хөрөнгө нь 332250 бол ажлын капиталыг ол.

АК=ЭХ-БХӨТ=332250-197250=135000

2.      АК=25000, ГК=115000, УХӨТ=32500 бол эргэлтийн харьцааг ол.

БХӨТ=ГК-УХӨТ=115000-32500=82500

Эргэлтийн хөрөнгө=АК+БХӨТ=25000+82500=107500

Пүүсийн төлбөрийн чадвар муу байна.

3.      Мөнгө=60000, Үнэт цаас=17000, авлага=40000, Төлбөр барагдуулах ойрын боломж=0,883 бол төлбөр барагдуулах өнөөгийн боломжийг ол.

Энэ нь эргэлтэнд хөрөнгө(мөнгө) орохгүй байна гэсэн үг

4.      ТБӨБ=0.63, БХӨТ=193000, авлага=35000, ТБОБ-г тодорхойл.

Төлбөр барагдуулах ойрын боломж сайн байна.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лекц 5                                  Санхүүгийн дампуурлыг прогнозчилох    

33-ийн эдийн засагт нэг түгээмэл үзэгдэл нь пүүс дампуурч төлбөрийн чадваргүй болох явдал болдог. Энэ нь пүүс эргэлтийн хөрөнгөө санхүүжүүлэх нөөцгүй, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй, БХӨТ-өө төлөх чадваргүй болсон гэсэн үг.

Дампуурлын гол шалтгаан нь:

1.       Үйлдвэрлэлд оруулсан капиталийг нөхөн төлөх механизм алдагдсан.

2.       Пүүсийн үнэ, хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн бодлого үр ашиггүй байсантай холбоотой.

Пүүс дампуурлын ирмэгт хүрсэн эсэхийг урьдчилан тодорхойлж түүнээс сэргийлэх олон арга зүйн системүүд байдаг. Эдгээрээс түгээмэл нь:

1.       Алтманы индексээр пүүсийн дампууррлыг прогнозчилох

2.       Балансын бүтцээр шинжлэх

1. Алтманы индексийг нь авч үзье.

Энэ аргыг барууны нэрт   эдийн засагч Эдуард Алтман 1960-аад оны үед тодорхойлжээ.

Алтман 1945 -1965 оны хооронд үйл ажиллагаа явуулж байсан 66 компанийг сонгож тэдгээрийн тоон мэдээллийг олон хэмжээст дискерминант аргаар судалж байжээ.

Судалгааны дүнд дампуурлын болзошгүй байдлыг таамаглахад шаардлагатай 5 гол үзүүлэлтийг сонгож авсан.

Энэ 5 үзүүлэлтээр Алтманы индексийн ерөнхий загварыг тодорхойлжээ.

J ает = 3.3 К, + К2 +0.6 К3 + 1.4 К4 + 1.2 К5   

K1 -   тат.өмнөх ашиг                      Агуулга нь: 1-ийн хөрөнгө тутмаас олж буй

Нийт хөрөнгө                        ашгийн хэмжээ

К2=   борлуулалт                  Нийт хөрөнгийн хэмжээнээс хэдэн удаа

Нийт хөрөнгө               бэлэн бүтээгдэхүүн болон эргэж байгааг харуулна.

Кз=   Өөр.кап-ийн ЗЗҮ      1-ийн дайчлагдсан капиталд ногдож байгаа ЗЗҮ-с Дайчлагдсан кап      илэрхийлэгдсэн өөрийн капиталийн хэмжээ

К4=   Цэвэр ашиг - Ногдол ашиг      1-ийн хөрөнгө тутамд эзэлж байгаа

Нийт хөрөнгө              байнгын капиталиар санхүүжүүлсэн

                                                                           эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ

           К5=   Ажлын  капитал             Энэ нь 1 төгрөгний хөрөнгөөр санхүүжүүлэгдэж

                        Нийт хөрөнгө                      байгаа бангын капитал гэсэн үг.                              

Алтманы индексийн хугарлын цэг нь:

J хУг.цэг= 2,675 байх ёстой.

Хугарлын цэг J < 2,675-с бага байвал дампуурлын ирмэгт хүрсэн байна.

Их байвал эрсдэл багатай гэсэн үг. J > 2.675

 Сүүлийн үед Алтманы индексийн хугарлын цэгийг дараах байдлаар ангилдаг болсон.

1,8 -аас бага байвал дампуурах эрсдэл маш их байна.

1,8 - 2,7 байвал дампуурах эрсдэл дун зэрэг

3-аас дээш байвал дампуурах эрсдэл бага байна гэж үзнэ.

Алтманы индексийн дутагдалтай тал нь өөрийн капиталийн ЗЗҮ-г тодорхойлоход бэрхшээлтэй компаниудын хувьд хэрэглэх боломжгүй байдаг. Иймээс хувьцаат компаниуд ихэвчлэн Алтманы индексийн аргыг ашигладаг.

Жишээ нь: Пүүсийн татварын өмнөх ашиг - 94,0, нийт хөрөнгө - 1345,0,1 борлуулалт - 15400, өөрийн капитал ЗЗҮ -1100,0, дайчлагдсан капитал - 909,0, цэвэр ашиг - 51,0, ногдол ашиг - 25,0, ажлын капитал - 241,0.

Пүүсийн Алтманы индексийг тодорхойлж үнэлэлт өг.

К1 =   94,0 = 0,069   1-ийн хөрөнгө тутмаас 7 мөнгөний ашгийголж байна.
1345,0                           /93 мөнгө нь зардалд хуваарилагдаж байна./

К2= 1540,0 =-] 14                 Хөрөнгөжилт-1,14 удаа эргэж байна.

1345,0

Жилд 365 хоног = 320 хоногт 1 удаа нийт хөрөнгө эргэлтэнд орж байна. 1,14

Кз= 1100.0 – 1,21                 17-ийн дайчлагдсан капиталид ногдож байгаа өөрийн

909,0                              капитал ЗЗҮ-т 1,21 байна.

К4= 51,0 -25,0  = о 019   1₮-ийн хөрөнгө тутамд 2 мөнгөний ашиг хуримтлагдаж
1345,0                         байна. Үйл ажиллагааг цааш өргөжүүлэх боломжтой.

К5= 241,0 = о 18 = 18%  Нийт хөрөнгийн 18%-ийгбайнгын капиталиар
1345,0                             санхүүжүүлсэн эргэлтийн хөрөнгө эзэлж байна.

Одоо томъёондоо орлуулъя.

Jаеt = 3.3*0,069 + 1 * 1,14 + 0,6 * 1,21 + 1,4*0,019 + 1,2*0,18 = 0,2277+ 1,14 + 0,726 + 0,0266 + 0,216 = 2,3363

Хугарлын цэгийн хэмжээ < 2.675 < 2.3363 учраас дампуурлын ирмэгт байна.

2,3363 нь {1.8 - 2.7} - н хооронд байна. {Магадлал дунд зэрэг байна.} Иймээс анхаарах хэрэгтэй байна.

Дүгнэлт:

Пүүсийн төлбөрийн чадвар муу буюу дампуурлын ирмэгт тулж очжээ. Иймээс төлбөрийн чадвараа сайжруулахын тулд хөрөнгийн ашигт ажиллагааг К1 сайжруулах, дахин хөрөнгө оруулалтын ашгийг нэмэгдүүлэх. К4-ийг нэмэгдүүлэх.

 

 

Семинар 5: Санхүүгийн дампуурлыг прогнозчлох.

1.    Сэдвийн товч агуулга

2.    Томъёо эвлүүлэх (баг тус бүрээс нэг нэг гишүүн)

3.    Дасгал бодлого

4.    “Дампуурал” сэдвээр жүжигчилсэн тоглолт

Дасгал бодлого

1. “А”  компаны талаар дараах мэдээлэл өгөгджээ.

татварын өмнөх ашиг =94936200

нийт хөрөнгө ба өр төлбөрийн дүн =197226900

борлуулалт=760139400

цэвэр ашиг=80805200

ажлын капитал=101235200 бол:

1. К1=?

2. К2=?

3. К4=?

4. К5=?

2.  “Т” компаний 2005 оны эцсийн баланс, орлогын тайлангийн зарим үзүүлэлтүүд нь:

Борлуулалтын орлого=3300000

Үйл ажиллагааны орлого=240000

Дайчлагдсан капитал= 1440000

Өөрийн капиталын зах зээлийн үнэ=360000

Цэвэр ашиг=115500

Өөрийн эргэлтийн капитал=315000

Балансын нийт хөрөнгө=1755000 бол Альтманы индексийг олж, дүгнэлт гарга.

 

 

 

 

 


 

Лекц 6.            Санхүүгийн тогтворжилтын шинжилгээ

Пүүсийн богино хугацааны тогтвортой байдал нь төлбөрийн чадвараар хэмжигддэг бол урт хугацаанд санхүүгийн байдал нь үйл ажиллагааны тогтворжилтоор хэмжигддэг.

 Пүүсийн санхүүгийн тогтворжилт нь хөрөнгийн байршил, ашиглалт хөрөнгийн ашигт ажиллагаа, хөрөнгө эх үүсвэрийн бүтэц бүрэлдэхүүнээс шалтгаалдаг.

Санхүүгийн байдлын тодорхойлогч гол үзүүлэлт нь:

- Өөрийн эргэлтийн хөрөнгө ашгаараа санхүүжүүлсэн эсэх

- Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц

- Пүүсийн санхүүгийн бүтэц зээлдүүлэгч, хөрөнгө оруулагчдаас хэрхэн хамаарч байгаа эсэх.

Санхүүгийн тогворжилтын шинжилгээ нь дараах харьцаануудыг ашигладаг.

Ш  Бие даалтын коэффицент

БДК=Өөрийн кап / нийт эх үүсвэр

Нийт эх үүсвэрийн хэдэн хувийг өөрийн капитал эзэлж байгааг харуулна.

Зохистой харьцаа 0,5-0,6 байна.

Энэ үзүүлэлт нь гадаад эх үүсвэрээс хараат бусаар бие даан үйл ажиллагаа явуулах чадварыг илэрхийлнэ.

            Өөрийн капиталийн оролцоо их байхын давуу тал нь улс орны болон гадаад дотоод зах зээлийн тогтворгүй байдалд бага өртөж, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжтой байдаг.

Иймээс пүүсийн менежерүүд ашгийн аль болох дийлэнх хэсгийг дотоод эргэлтэнд үлдээж, өөрийн капиталыг өсгөх арга замууд нь:

1. Хуримтлуулсан ашиг, элэгдлийн зардал  их байх

2. Хувьцаа гаргах, хувь нийлүүлсэн хөрөнгө болон хандвийн капиталийг нэмэгдүүлэх

3. Хувьцааны зах зээлийн үнийг өсгөх

4. Хөрөнгийн үнэлгээ, хандив тусламж авах гэх мэт бусад аргууд

Өөрийн капитал нь их байх тусам зээлдүүлэгч, хөрөнгө оруулагчдын хүлээх эрсдэл буурдаг бөгөөд хамтарч ажиллах итгэл найдвар бий болгодог.

Ш  Хараат байдлын коэффициент

Хар.байд.коэф=нийт эх үүсвэр/өөрийн кап

Зохистой харьцаа1-2,2 –оос их байвал гадаад эх үүсвэр нэмэгдэж зээлийн баталгаа алдагдана. Зээлдүүлэгчийн эрсдэл нэмэгдэнэ.

Гадаад эх үүсвэрийн баталгаа их компаний хувьд баримтлах бодлого.

Зээлдүүлэгчийн хяналтанд орохгүйн тулд зээлийн багцыг зөв сонгох

Өөрийн хөрөнгийн эрэлтийг нэмэгдүүлж, цэвэр ашгийн тогтвортой байдлыг ханган харилцагчдад аль болох итгэл найдвар төрүүлэх

Өрийн харьцаа. /эх үүсвэрийн квота

Квота = өөрийн кап / гадны кап

Зохистой харьцаа:  1:1

Өрийн харьцаа өсөх тусам зээлийн хүүгийн хувь хэмжээ нэмэгдэх хандлагатай байдаг.

4. Урт хугацаат зээлийн оролцоо :

  Урт хугацаат зээлийн өр = урт хугацаат өр / нийт эх үүсвэр

Гадаад эх үүсвэрийн оролцоо өсөх нь капиталын эргэлт түргэнтэй компаниудын хувьд бизнесээ өргөжүүлэх нэг боломж байдаг. Мөн санхүүгийн идэвхтэй үйл ажиллагааны илэрхийлэл болж өгдөг. Хамгийн гол шалгуур нь урт хугацаат зээл төлбөрийг хугацаанд нь барагдуулах чадвар.

5. Өөрийн эргэлтийн капиталын зохицуулалтын коэффициент.

ӨЭКЗК=өөрийн эргэлтийн кап / нийт хөрөнгө  

= удаан гүйл-т хөрөнгө - байнгын кап + УХӨТ өөр. Кап / нийт хөр

Нийт хөрөнгийн 30-аас багагүй хувийг эзэлж байвал зохистой гэж үздэг. /-/ гаргасан нөхцөлд тооцохгүй. Энэ үзүүлэлт нь менежерийн эх үүсвэрийг оновчтой байршуулж, уян хатан ашиглах чадварыг илэрхийлдэг. 

6. Үндсэн хөрөнгийн бүтцийг коэффициент

Үнд хөр бүт коэф = УХӨТ / үнд-н хөр

Нийт үндсэн хөрөнгийн хэдэн хувь нь гадны зээлдүүлэгчдийн өмчлөлд байгааг харуулдаг.

7. Дайчлагдсан капиталын бүтцийн коэффицент

Д.К.Бүт.коэф = УХӨТ / Дайч кап

Гадны капиталын хэдэн хувийг урт хугацаат зээл бүрдүүлж байгааг харуулна.

8. Байнгын кап-н бүтцийн коэффициент

БКБК=УХӨТ/Байнгын кап

Байнгын капиталид урт хугацаат өр хэдэн хувийг нь эзэлж байгааг харуулна.

9. Нөөц нөхөн цэвэр эргэлтийн хөрөнгийн оролцоо

ННЦЭХО=Цэвэр эргэлтийн хөр / материал, нөөц зар

Дуусаагүй үйлдвэрлэл+түүхий эд

Энэ харьцаа нь 1-ээс их байвал урт хугацаанд санхүүгийн хувьд тогтвортой гэж үзнэ.

Дээрэх харьцаануудаас гадна дараах шалгаруурыг ашиглана.

1. матерал нөөц зардал<өөр. Эр. Ккэф+хугац хүүтэй зээл

Энэ нь санхүүгийн үнэмлэхүйн тогтвортой байдлыг хангаж байна гэсэн үг.

Өөрийн кап=байнгын кап- удаан гүйлгээт хөр

2. Матр. Нөөц зар = өөрийн эргэлтийн коэф+ богино хугац хүүтэй зээл

Ердийн тогтвортой байдал гэж үзнэ.

Семинар 6: Санхүүгийн тогтворжилтын шинжилгээ.

1.    Сэдвийн товч агуулга, шинэ мэдээлэл

2.    Томъёо эвлүүлэх

3.    Нийт багуудын дундах дасгал бодлого

Дасгал бодлого

1.      ба нийт эх үүсвэр 216000 бол Гадны капиталыг ол.

ГК=НЭҮ0.55=2160000.55=118800

2.    ӨК=500000

УХӨТ=161000 бол байнгын капиталын бүтцийн коэффициентийг ол.

Байнгын капиталын 24%-ийг УХӨТ эзэлж байна.

3.    ДКБК=0.36 ба БХӨТ=70000 бол УХӨТ-ийг ол.

УХӨТ=х

0.36х+25200=х

0.64х=25200

х=39375=УХӨТ

4.    Нийт эх үүсвэр=263500 ба өөрийн капитал=110000 бол хараат байдлын коэффициентийг ол.

Гадаад эх үүсвэр нэмэгдэж зээлийн баталгаа алдагдсан байна.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лекц 7.                        Хөрөнгө капиталийн ашиглалтын байдлын

шинжилгээ

 

Хөрөнгө капиталийн ашиглалтыг тухайн байгууллагын эрхэлж байгаа үйл ажиллагаа буюу бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл борлуулалтын орлогын хэмжээ тэдгээрийн өсөлтөөр хэмжинэ.

Иймээс тухайн байгууллагын эрхэлж буй үйл ажиллагааны чиглэл дотоод бүтэц бүрэлдэхүүн, үйлдвэрийн хүчин чадал, түүний ашиглалт эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдийн өсөлтийн хандлага тогтворжилтийг юуны өмнө тодорхойлох шаардлагатай болдог.

Байнгын үйл ажиллагааны далайч чиглэлийг үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн аж үйлдвэрийн хэмжээ, нэр төрөл борлуулалтын орлогод тэдгээрийн эзлэх хувийн жингээр тодорхойлно.

Эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдийн динамик шинжилгээг дараах эрэмбэ дарааллаар хийдэг.

1.    Үзүүлэлтийн динамикийг он тус бүрээр болон өссөн дүнгээр тооцоолох

2.    Үзүүлэлт нэг бүрийн өсөлтийн дундаж хурдыг тооцоолох

3.    Харилцан хамааралтай үзүүлэлтүүдийн өсөлтийн харьцааг зэрэгцүүлэн үнэлэлт өгөх

Үндсэн үзүүлэлтийн өсөлтийн харьцаа нь:

                        Та > Тб > Түк > 100%             байвал зохимжтой гэж үздэг.

            Та – ашгийн өсөлт

            Тб - үйлдвэрд борлуулалтын өсөлт

            Түк - үйлдвэрийн чадавхи хүчин чадлын өсөлт

            Энэ хамаарал алдагдсан тохиолдолд түүний үүссэн нөхцөл шалтгааныг зөв тодруулж үнэлэлт өгөх шаардлагатай болдог.

            Хөрөнгө         оруулалтын үнэлгээ нь инфляцийн нөлөөгөөр гажилт гарч болох учраас аль болох зэрэгцүүлэгдэхүйц суурь үнээр тооцоо хийх шаардлагатай. Харилцагчдын хувьд эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтийн өсөлтийн хурдац нь тогтвортой, давамгайлж байгаа пүүс компаниудад хөрөнгөө оруулах хамтарч ажиллах сонирхолтой байдаг. Иймээс бусад байгууллага салбар бүс нутгийн дундажтай зэрэгцүүлэхдээ тоон үзүүлэлтүүдийг бус аль болох өсөлтийн хурдцаар нь жишиж үздэг.

            Эдийн засгийн өсөлтийн тогтворжилт нь байгууллагын үйл ажиллагааны идэвхжлыг тодорхойлох нэг хэмжүүр юм. Үйл ажиллагааны үр дүн ашгаар хэмжигддэг учраас эдийн засгийн өсөлтийн тогтворжилтыг ногдол ашиг хувиарлаад үлдсэн тухайн жилийн ашиг болон ӨК-ийн харьцаагаар тодорхойлно.

                        Эдийн засгийн өсөлтийн    =  ЦА – НА

                                    Const                           Өөрийн капитал

            Эдийн загсийн өсөлтийг тогтворжуулах үндсэн арга нь хувьцаа нэмж гаргах замаар биш хөрөнгө ашгийн өгөөжийн нэмэгдүүлэх арга юм.

            Эдийн засгийн өсөлтийн тогтворжилт нь санхүүжилт үйл ажиллагааны үр ашгийг дээшлүүлэх, бий болсон ашгийг хувиарлахад баримталж байгаа бодлогын хэрэгжилтээс хамааралтай нийлмэл үзүүлэлт юм.

            ЦА – НА =  НХ   * БО  *  УаЦа   *  ҮАЦА – АТ – НА

               ӨК             ӨК     НХ       БО                  ҮаЦА

            ӨК – санхүүжилт

            НХ – БО – нийт хөрөнгө үйл ажиллагаа

            ҮаЦА    - санхүүгийн бодлого

Үйлдвэр  үйлчилгээ эрхлэгчдийн зорилго бол өөрийн мэдэлд байгаа санхүүгийн болон материал хөдлөлийн нөөцийг байнгын үр дүнтэй ашиглаж ашиг орлогоо нэмэгдүүлэхэд оршдог.

Энэ зорилго хэрхэн хэрэгжиж байгааг хөрөнгө капиталийн ашиглалтын эрчмээр хэмждэг.

Хөрөнгө капитал      =   борлуулалтын орлого      

ашиглалтын эрчим        алдагдсан хөрөнгө капитал

Ашиглагдаж байгаа хөрөнгө капитал нь бүрэлдэхүүн хэсэг зориулалт бэлэн байгаа хэлбэрийн хувьд ялгаатай учир капитал ашиглалтын үзүүлэлтэд нь агуулгын хувьд ижил боловч тооцоолох журам илэрхийлэх санаа нь өөр өөр байдаг. Тухайлбал:

1.    ЭХ-ийн эргэцээр

2.    НХ буюу удаан гүйлгээт хөрөнгийг ачаалалт

3.    Хөдөлмөрийн бүтээмжээр тооцно.

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц

Энэ нь хөрөнгийн нэг хэлбэрээс нөгөөд шилжих хөдөлмөрийг илэрхийлсэн ойлголт юм. Эргэцийг тоо хугацаагаар нь хэмжих бөгөөд хэсгийн ба ерөнхий эргэц гэж ангилна. Эргэцийн хөрөнгийг хөрвөх чадвар бэлэн байгаа хэлбэрээр нь мөнгөн хөрөнгө авлага, материалаг нөөц ба зардал гэж ангилах бөгөөд үйлдвэрд борлуулалтын шатуудыг дамжин нэг хэлбэрээс нөгөөд эрэмбэ дараалалтай хөрвөж байдаг.

Хэсгийн эргэц гэдэг нь тухайн хэлбэрээс дараагийн хэлбэрт шилжих үйл явц.

                                    ТЭМ               I эргэц

            Мөнгө             ҮХ                   II эргэц

                                    ҮЦ                  III эргэц

ТЭЦ > ДҮ > ББүт   

Ерөнхий эргэц гэдэг нь хэсгийн эргэцийн нийлбэр буюу тухайн хэлбэрээс зохих үе шатуудыг дамжин мөнгөн хэлбэрт шилжих үйл явц.

                                                      Мөнгө

ТЭМ  >  ДҮ  >   ББүт  >  Бор  >  Авлага  >  Мөнгө

Энэ нь ТЭМ-ийн эргэц.

Бүтээгдэхүүн борлогдож орлого орж ирснээр нэг удаагийн цакл дуусах бөгөөд борлуулалт орлого нь борлуулалтын өртөг үйл ажиллагааны зардлыг нөхөөд үлдсэн хэсэг нь ашиг болох учраас борлуулалт нь нэг удаагийн цаклийн эцсийн шат төдийгүй /цаклийн/ түүний үр дүнг илэрхийлж байдаг.

Энэ утгаар нь эргэлтийн хөрөнгийн эргэцийг түүний нэгжид ногдох борлуулалтын орлогоор тооцдог.

Эргэлт хөрөнгө =   БО

                                    ЭХ     

Эргэц түргэсэхийн хирээр гүйлгээний дүн нэмэгдэх тул гүйлгээнд хөрөнгийг нэмж оруулсантай ижил нөлөөтэй.

Харин удааширвал оруулсан хөрөнгө гүйлгээгүй болж эрсдэлээс гарсантай ижил болно. Ингэж эргэцийн өөрчлөлтөөс хамаарч хэмнэгдсэн хөрөнгийн хэмжээг дараах томьёогоор тодорхойлдог.

<x = (t1 – t0) * = < t *        

              -  гүйлгээний дундаж тайлант оны нэг өдрийн

            t1  - тайлант оны эргэцийн хугацаа

            t0  -  суурь

            <x - чөлөөлөгдсөн хөрөнгө

            +  -  гарвал эргэлт түргэссэн хөрөнгө хэмнэгдсэн

-          -  байвал эргэлт удааширсан хөрөнгө нэмж зарцуулсан

Эргэцэд нөлөөлөх үндсэн хүчин зүйл нь борлуулалтын гүйлгээ хөрөнгийн үлдэцийн өсөлт бууралт бөгөөд нөлөөллийг ээлжлэн орлуулах аргаар тодорхойлж үнэлэлт өгдөг.

Хэсгийн эргэцийн тооцоонд борлуулалтын орлогын оронд тухайн хөрөнгийн зарлагын гүйлгээг авдаг.

Авлагын эргэц   =  авлага * өдрийн тоо

      өдрөөр                     БО /зээлээр/

Нөөцийн эргэц  =  Материал нөөц зардал * өдөр тоо

      өдрөөр                                         ББӨ

Өглөгийн эргэц   =      Өглөг * өдөр тоо

       өдрөөр              худалдан авалт /зээлээр/

Үйлдвэрийн циклд авлагын эргэц, нөөцийн эргэц 2 орно. /Энэ 2-ийг нэмнэ/

Мөнгөн цикл нь авалтын эргэц + эргэлтийн өглөг, эргэц

Эндээс үйлдвэрийг циклийг түргэсгэхийн тулд авлагын болон нөөцийн эргэцийг түргэсгэх шаардлагатай бөгөөд үйл ажиллагааны циклийн зохих хэсгийг бусдаас дайчилсан хөрөнгөөр санхүүжүүлдэгийг харж болно.

Үйлдвэрийн циклийн хугацаа эрхэлж буй үйл ажиллагааны чиглэл, үйлдвэрийн технологийн онцлог бүтээгдэхүүний нэр төрөл хэрэглээний онцлогоос хамаарч өөр өөр байж болно. Хөрөнгийн эргэц нь бусад үзүүлэлтүүдэд мөн нөлөөлнө.

1.    Эргэцийн хурдаас бүтээгдэхүүний борлуулатын хэмжээ хамаарна. Энэ нь эргэлтийн хөрөнгө бага боловч эргэц хурдан байвал орлуулалт өгөх боломжтой.

БО  = ЭХурд * өдөр тоо

                  эргэц

2.    Эргэлтийн хугацаа түргэсч гүйлгээ нэмэгдэхийн хирээр нэгжийн тогтмол зардал буурч ашиг нэмэгдэнэ.

3.    Үйлдвэрийн циклийн аль нэг шатанд эргэц удааширвал дараагийн дамжлага болон ерөнхий эргэцэд нөлөөлж үйлдвэрийн борлуулалт буурна.

Хөрөнгө капиталийн ачаалалт

Энэ нь харьцангуй эргэлт удаантай хөрөнгө капиталийн нэгжид ноогдох борлуулалтын хэмжээг хэлнэ. Энэ нь үйлдвэрд оруулсан нийт хөрөнгө, өөрийн капитал ба гадны капиталийн ашгийн түвшинг илэрхийлнэ.

Ачаалалт  =      БО

                        Хөрөнгийн

Үүнийг хөрөнгийн капиталийн бүрэлдэхүүн хэсгээр тодорхойлж болно.

ӨК = БО/ӨК

БК = БО/ байнгын капитал

УГХ = БО/УГХ

НХ = БО/нийт хөрөнгө

Нэгжид ногдох БО нэмэгдэх тутам хөрөнгийн ашиглалт сайжирч байгааг илтгэх бөгөөд ашиглалтын түвшин бодитой тодорхойлохын тулд тухайн хөрөнгө капиталийн ашиглалттай холбогдож бий болсон өрийг харгалзуулж авах ёстой. Хөрөнгийн ачаалалтад нөлөөлсөн хүчин зүйл, үзүүлэлтүүдийн харилцан хамаарлыг

БО  =   НХ  *   УГХ  *  ҮХ   *   БО

ӨК       ӨК       НХ      УГХ     ҮХ

ӨК – санхүүжилт

НХ – УГХ – хөрөнгийн бүрэлдэхүүн

ҮХ – ачаалалт                     томьёогоор тодорхойлж болно.

Хөдөлмөрийн бүтээмж

Байгууллагын хөдөлмөрийн нөөц түүнтэй холбогдсон зардал нь капитал зарцуулалтын нэг хэсэг байдаг учраас түүний ашиглалтыг үнэлэх зорилгоор хөдөлмөрийн бүтээмжийн үзүүлэлтийг дараах хувилбаруудаар тооцдог.

1. Уламжлалт арга буюу үйлдвсэрлэсан бүтээгдэхүүн эсвэл БО-оор

            ХБ =  бүт /БО/

                           АТ

2. Шинээр бүтээгдсэн нэмэгдсэн өртгөөр

            НӨ  =   НӨ   :   ХЗ  =    ХБ : ДЦ

            ХЗ       АТ       АТ

    ХЗ – хөдөлмөрийн зардал

    АТ – албан татвар

    ХБ – хөдөлмөрийн бүтээмж

    ДЦ – дундаж цалин

НӨ ба ХЗ-ийн харьцаа нь зарцуулсан хөдөлмөрийн үр бүтээл болох ХБ ба цалингийн харьцааг илэрхийлэх бөгөөд үүний тулд НӨ-ийг дараах байдлаар тодорхойлно.

1.    Үйлдвэрийн бүтээл /БО/ -өөс өнгөрсөн зардлыг хасч тооцно.

2.    Цалин шимтгэл зэрэг хөдөлмөрийн зардал цэвэр ашиг, элэгдлийн шимтгэлийн нийлбэрээр тооцно.

Хөрөнгө капиталийн үзүүлэлтүүдийн суурь үе өнгөрсөн он, төлөвлөсөн хэмжээ, салбар бүс нутгийн болон ижил төрлийн үйлдвэртэй холбогдох үзүүлэлттэй жишиж дүгнэлт өгөх. Ингэхдээ тухайн байгууллагын эрхэлж байгаа үйл ажиллагааны хөдөлмөрийн болон фонд багтаамж үйлдвэрийн хүчин чадлаа бүрэн эзэмших төслийн хугацаа болсон эсэх, тооцоонд авч буй орлого, хөрөнгийн үнэлгээний ялгавартай байдал зэргийг зайлшгүй харгалзан үзэх шаардлагатай. Ихэнх тохиолдолд орлого нь тухайн үеийнхээ ханшаар хөрөнгө нь анхны өртгөөр үнэлэгдсэн байдаг учраас ашиглалтын үзүүлэлт бодитой гардаггүй. /дахин үнэлэх/

Үүнээс гадна хөрөнгө капиталийн ашиглалтын түвшинд сөргөөр нөлөөлөх бодитой шалтгаан байгаа эсэхийг тодорхойлох шаардлагатай. Үүнд:

1.    Бүтээмж үйлдвэрийн эргэлт захиалга

2.    Үйлдвэрийн хүчин чадлын хэт том байдал

3.    Техник технологи боловсон хүчний хоцрогдол эргэлтийн хөрөнгийн дутагдал

4.    Түүхий эд болон санхүүгийн нөөцийн хангамж

 

 

 

Семинар 7: Хөрөнгө капиталын ашиглалтын байдлын шинжилгээ.

1.    Мэдээлэл

2.    Томъёо эвлүүлэх

3.    Тест

4.    “Эдийн засгийн хямрал” сэдвээр жүжигчилсэн тоглолт бэлтгэх

Тест

1.  Эргэлтийн хөрөнгийн эргэлтэнд нөлөөх хүчин зүйлүүдэд аль нь орохгүй вэ?

А. Бизнесийн үйл ажиллагааны цар хүрээ

Б. Хөрөнгийн элэгдлийн түвшин

В. Менежерийн ур чадвар

Г. Худалдан авагчдын төлбөрийн чадвар

2. Эргэлтийн хөрөнгийн хангамж  ашиглалтын шинжилгээний гол зорилго юу вэ?

§   

 

3.  Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын байдлын шинжилгээний гол зорилго нь үндсэн хөрөнгийн ачааллыг түргэсгэж, үндсэн хөрөнгийн ашигт ажиллагааны  . . . . . . . . . . . –ыг түргэсгэхэд оршино.

4. Фонд нь үндсэн хөрөнгийн ашиглалтаас бага байвал . . . . . . . . . . . гэж үзнэ.

5. Дараах томъёонуудыг нөхөж бич.

Ф0=

ДГ=

Эргэцийн өөрчлалт=

6. Эргэлтийн хөрөнгийн харьцангуй хэтрэлт, хэмнэлтийг тооцохын тулд ямар 2 үзүүлэлтийг авч үздэг вэ?

А.

Б.

7. Эргэц удаашрах нь эргэлтийн хөрөнгө нэмж шаардагдах бөгөөд энэ хэмжээг эргэлтийн хөрөнгийн . . . . . . . . . . . . гэнэ.

8. Биет бус хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүний шинжилгээ нь юуг харуулдаг вэ?

§   

 

9. Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын үр ашгийн шинжилгээг хэд хэдэн түвшинд тооцдог. Эдгээрийг нэрлэж бичнэ үү?

А.

Б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лекц 8.                     Ашигт ажиллагааны шинжилгээ дүгнэлт

Бизнесийн ажиллагааны эцсийн зорилго нь ашиг олох явдал бөгөөд оруулсан хөрөнгийг илүү үр дүнтэй ашиглаж ашигтай ажлуулж чадвал бизнесээ өргөтгөсөн хөгжүүлэх боломж бүрдэнэ. Ашиг бол үйл ажиллагааны үр дүнгийн үнэмлэхүй хэмжүүр харин ашгийн ажил нь харьцангуй хэмжигдэхүүн.

Эдийн засгийн үр дүн өгөөж буюу үр ашиг гэсэн 2 ойлголт нь агуулгын хувьд ялгаатай.

Эдийн засгийн үр дүн нь тухайн үйл ажиллагааны ашиг, алдагдлаар харин эдийн засгийн үр ашиг нь бий болсон үр дүнг оруулсан капиталийн дүнд харьцуулж тооцсон үзүүлэлт юм.

R – C = ашиг

      Ашиг         = үр ашиг

Ор. хөрөнгө

Үйл ажиллагааны эцсийн үр дүнг үнэлэхдээ ашигт ажиллагааны үзүүлэлтийг гол болгодог боловч тайлангийн хугацаанд бий болсон орлого түүний хувиарлалт, зарцуулалтыг зайлшгүй авч үзэх шаардлагатай болдог.

            Орлого үр дүнгийн тайлангийн мэдээллийг ашиглан тайлант хугацаанд бий болсон нийт ба цэвэр ашиг, борлуулалтын орлого болон үйл ажиллагааны зардлын бүтэц бүрэлдэхүүн, өөрчлөлт, хэлбэлзлийг өнгөрсөн оны мөн үеийн гүйцэтгэл болон төлөвлөсөн хэмжээтэй харьцуулж үнэлэлт өгч болно. Ингэж цэвэр хувиарилалтын тооцоог гаргаж дараах асуудалд дүгнэлт өгнө.

- Орлого хир оновчтой хувиарлагдаж оролцогч талуудын ашиг сонирхолд нийцэж байгаа эсэх

- Ажиллагчдын цалин хөлс, урамшуулалын өсөлт бүтээмжийн өсөлттэй тохирч байгаа эсэх

- Орлогын хэрэглээ болон  хуримтлалын нормын харьцаа

- Орлогын татвар зээлийн хүүгийн хувь хэмжээ үйлдвэрийг дэмжихэд үзүүлж буй нөлөөлөл зэрэг болно.

Ашигтай холбогдсон тухайн тайлангийн хугацаанд бий болсон нэмэгдсэн өртөг ямар хэмжээтэй байна хичнээн хувь юунд ашиглагдаж байна вэ гэдэг асуудал гарч ирдэг.

Нэмэгдсэн өртөг гэдэг нь тухайн байгууллагын хувьд тайлант хугацаанд шинээр бий болсон өртөг юм.

Нэмэгдсэн өртгийг тооцохдоо:

НӨ = БО - өнгөрсөн зардал

НӨ-ийг хувиарлахдаа: цалин шимтгэл, элэгдэл хорогдлын шимтгэл, зээлийн хүү, орлогын албан татвар, даатгал, ногдол ашиг, хураасан ашиг, гэж хувиарлана.

Орлогын хуваарьлалтын хувьд: Хэрэглээ, Хуримтлал

а/ хуримтлал ашиг + элэгдэл хорогдлын шимтгэл

Ашиг нөлөөлсөн хүчин зүйлүүд:

- Борлуулалтын орлого энэ нь P * Q хамаарна.

- ББӨ

- Үйл ажиллагааны зардал

- Бусад орлого зардал

- Бүтээмж үйлдвэрийн нэр төрөл

- Хэрвээ бүтээлээ бол        а/ валютын ханшны нөлөө

                                               б/ үний нөлөө байна.

ЭХШ-ийг хуримтлалд оруулдаг шалтгаан:

ашгийн тохируулдаг нэг талаасаа зардал боловч нөгөө талаасаа оруулсан хөрөнгийн нөхөлт гэж үздэг.

Ашигт ажиллагааны түвшин                    ААТ  =              ашиг                                                      

                                                                                    Хөрөнгийн капитал

Үүний эдийн засгийн утга агуулга нь оруулсан хөрөнгийн нэг төгрөг тутмаас олж байгаа ашгийн хэмжээг илэрхийлдэг. Үүнийг тооцоолох журам, илэрхийлж байгаа агуулгаар нь 2 хэсэг хуваана.

1. Бүтээгдэхүүний ашиг олох чадвар

2. Оруулсан хөрөнгийн ашиг олох чадвар

Тооцооны болон хэрэглээний зориулалтаас хамааран ашгийн хэмжээг үйл ажиллагааны ашиг, татварын өмнөх цэвэр ашиг, татварын дараах цэвэр ашиг гэж янз бүрээр авч болно.

Бүтцийн ашиг олох чадвар:

            - борлуулалтын орлогоор

            - өртгөөр тооцно.

БО – оор    ХАЦА  =   ТБИА

                        БО            БО

өртгөөр  ҮАЦА  =   ТДЦА  

                   БӨ           БӨ

ТДЦА =  БӨ  *  ТӨЦА  *   ТДЦА

   БО         БО        БӨ         ТӨЦА

БО – БО-ийн нэг төгрөгт ногдох зардал

БӨ - зардлын өгөөж

ТӨЦА – цэвэр ашгийн хуваалт

Хөрөнгийн өгөөж  =  Ашигт

                                    Хөрөнгө оруулалт

2. Оруулсан хөрөнгийн ашиг олох чадвар

Энэ нь оруулсан хөрөнгийн нэгжид ногдох ашгийн хэмжээг илэрхийлэх бөгөөд судалгааны зориулалтаас хамаарч олон хувилбараар тооцоолж хэрэглэдэг. Үүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлийг:

1. Хөрөнгө капиталийн бүрэлдэхүүн ашиглалттай холбоотой хүчин 

     зүйлд

2.  Цэвэр ашгийг хувиарлах НА-ийн бодитой холбоотой хүчин зүйл

Хөрөнгийн капиталийн нэгжид ногдох ашиг нь хөрөнгө оруулагчдад

хамгийн нөлөөтэй үзүүлэлт байдаг. Нөгөө талаар ашгийн түвшин нь өнөөгийн болон ирээдүйн төлбөрийн чадварт шууд нөлөөлнө. Эдгээр нөхцлүүдийн улмаас ХХ-ий нөхцлүүдийг олон хувилбараар тооцож үнэлж өгөх шаардлагатай болдог.

1. Нийт хөрөнгийн өгөөж:                         ТДЦА + Хүүгийн зардал

                                                                                    Баланс

2. Үйлдвэрд оруулсан капиталийн         Ашиг =     ҮАЦА  = БО * ҮАЦА  

    өгөөж буюу ашгийн норм                      норм        Үйл.кап     ҮК      БО

Үйлдвэрийн капитал гэдэгт үндсэн ажлын зориулалтаар ашиглагдаж байгаа эргэлтийн ба удаан гүйлгээт хөрөнгүүд хамаарагдана.

3. Ашигласан буюу байнгын                            Ашиг + ЭХШ

    капиталын өгөөж                                    байнгын К /ӨК+УХӨТ/       

4. Өөрийн капиталын өгөөж                    ӨК өгөөж = ЦА

                                                                                                ӨК

5. Хувьцаат нэгжид                       

    ногдох ашиг

ХННА =  ЦА  =  Хүү Төл. Зардал Өмнөх ЦА – Хүү - ОАТ – НоА

                                                Хувьцаат тоо

Хөрөнгийн капиталийн ашиглалтыг өгөөжийн хүрсэн түвшин тодорхойлж үнэлэлт өгөхдөө дараах нөхцөл байдлуудыг анхаарч уян хатан хандах хэрэгтэй. Үүнд:

     1.Үйлдвэрд оруулсан хөрөнгийн капиталийн ашиглагдах хугацаа, бүрэн хүчин чадлаар ажиллаж өгөөжөө өгөх, нөхөх төлөгдөх хугацаа янз бүр байна.

     2.Оруулсан хөрөнгийн ашиг өгөөж өсөхийн хирээр аз туршилт нэмэгдэх хандлага байдаг. Тухайбал: гадны капиталийн оролцоо өсөхийн хирээр түүнээс их хэмжээгээр ашиг олох шаардлага болно. Энэ тохиолдолд нийт хөрөнгийн өгөөж өсч байгаа боловч: ашиг  ; ашиг   const байдаг.

         ГК      ӨК

    3.Нарийн технологитой салбарт фонд багтаамж ихтэй байдаг учраас активын өгөөж төдийлөн их байж чаддаггүй. Харин бүтээгдэхүүний ашгийн түвшин нилээд байдаг. Технологийн цикл богино эргэц түргэн салбаруудад гадаад эх үүсвэрийн оролцоо их байх нь төдийлөн аюултай зүйл биш юм. Учир нь эргэлтээрээ зардлаа нөхөх боломжтой байдаг. Жишээ нь: худалдааны байгууллага, банкны байгууллага.

     4.Аж ахуйн тооцоонд авч байгаа үзүүлэлтийн үнэлгээний ялгаатай байдлыг харгалзах хэрэгтэй.

Гадны хөрөнгө оруулагчид хувьцаа эзэмшигчид зээлдүүлэгчдийн харилцагчаа сонгон авах гол шалгуур нь аж ахуйн түвшин байдаг тул түүнийг хамгийн бодитой тодорхойлж өсөлт бууралтыг шалтгаанаар нь тайлбарлаж дүгнэлт гаргах шаардлагатай.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Семинар 8: Ашигт ажиллагааны шинжилгээ, дүгнэлт.

1.    Мэдээлэл

2.    Тест

3.    Асуулт хариултын тэмцээн

Тест

1. Бизнесийн үйл ажиллагааны эцсийн үр дүн юу вэ?

А. Үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулах

Б. Орлогоо оновчтой хуваарилах

В. Ашиг олох

Г. Дээрх бүгд буруу

2. Тухайн байгууллагын хувьд тайланд хугацаанд шинээр бий болсон өртгийг юу гэх вэ?

А. Нэмүү өртөг

Б. Ахиуц зардал

В. Нэмэгдэл зардал

Г. Ахиуц өртөг

3. Оруулсан хөрөнгийн ашиг олох чадварт нөлөөлж буй хүчин зүйлийг хэд ангилдаг вэ?

А. 3

Б. 2

В. 4

Г. 5

4. Нэмүү өртгийг хуваарилахдаа:

-

-

-

-

-

5. Ашигт ажиллагааны түвшин нь оруулсан хөрөнгийн нэг төгрөг тутмаас олж байгаа . . . . . . . . . . . . . –ийг илэрхийлдэг.

6. Үндсэн ажлын зориулалтаар ашиглаж байгаа эргэлтийн ба удаан гүйлгээт хөрөнгүүд нь . . . . . . . . . . . . . . юм.

А. Үйлдвэрлэлийн капитал

Б. Ажлын капитал

В. Байнгын капитал

Г. Урсгал капитал

7. Оруулсан хөрөнгийн ашиг өгөөж өсөхийн хэрээр аз туршилт . . . . . . . . . . . . . хандлагатай байдаг.

Асуулт

1. Ашиг болон үр ашгийн хоорондын ялгаа?

2. Нэмэгдсэн өртгийг хэрхэн тооцох вэ?

3. Хөрөнгийн өгөөжийг хэрхэн тооцох вэ?

4. Ашигласан буюу байнгын капиталын өгөөжийг олох томъёо?

 

 

 

 

Лекц 9                                  Зах зээлийн идэвхжлийг тодорхойлж дүгнэлт өгөх

3ах зээл дээр хувьцаа  гаргаж борлуулдаг компанууд энэ  шинжилгээг хийдэг. Энэ нь  3 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.

1.       33-ийн идэвхжлийг тодорхойлогч үзүүлэлтүүд

2.       33-н үнэт цаасны индексүүд

3.       Ногдол ашгийн бодлого

1. Пүусийн 33-ийн идэвхжлийг харуулдаг ундсэн 8 узуулэлт байдаг.

1.    Нэгж хувьцаанд хүртэх ашиг

НХХА= ЦА - ДЭХувьцааны ногдол ашиг

Энгийн хувьцааны тоо /1 ширхэг эргэлтийн хувьцаанд ногдох цэвэр ашгийн хэмжээ./ Энэ үзүүлэлт нь хувьцааны ЗЗҮ-д маш их нөлөөлж байдаг. Энэ үзүүлэлт өсөхөд хувьцааны ЗЗҮ өсөж, буурахад ЗЗҮ дагаж буурдаг.

2.    Хувьцааны үнэлэмж

ХҮ=   ЗЗҮ НХХА 1-ийн   орлого   өгөөжийн   төлөө   хөрөнгө   оруулагчид  хичнээнийг төлөхөөр завдаж буйг харуулдаг. Энэ үзүүлэлт нь нөгөө талаар эрэлтийн индикатор болдог. Хувьцааны үнэлэмж өсөж байвал пүүсийн хувьцаа эрэлт ихтэй байгааг харуулна. ЭЗТӨК их компаниудын хувьд хувьцааны үнэлэмж сайн байдаг.

3.  Хувьцааны өгөөж

ХӨ = Зарласан ногдол ашиг

                       ЗЗҮ                          Хөрөнгө оруулагчдын төлсөн 1 тутамд пүүс хичнээн хэмжээний ногдол ашиг төлөхөөр завдаж буйг харуулна.  Мөн  нөгөө талаар энэ  үзүүлэлт нь хувьцаанд оруулсан капиталийн нөхөн төлөгдөх хугацааг харуулна.

4.  Ногдол ашгийн гарц

НАГ = Олгосон ногдол ашиг       ХННА/НХХА/    Пүүс нэгж хувьцаанд хүртэх ашгаас хэдэн хувийг нь хувьцаа эзэмшигчдэд олгосныг харуулна.

Энэ үзүүлэлт нь пүүсийн ногдол ашгийн бодлого, ашигт ажиллагааны түвшнээс хамаарч байдаг,

5.  Хувьцааны ханшны коэффициент

ХХК=        ЗЗҮ

Бүртгэлийн үнэ

Бүртгэлийн =      Өерийн калитал
үнэ                       энгийн хуоьцааны   тоо

Бүртгэлийн үнэ нь нэгж хувьцааны бодит өртгийг илэрхийлнэ. Ханшны коэффициент нь 1-ийн бодит өртөг бүхий хувьцааны төлөө хөрөнгө оруулагчид хичнээнийг төлөхөөр завдаж буйг харуулна.

Ханш коэф = 1                       Хувьцааны өртөг = ЗЗҮ

Энэ үед сайн              ХК > 1            ЗЗҮ > өртөг

                                                 ХК<1              ЗЗҮ<өртөг

Хэрвээ ханшны коэффициент 1-ээс их байвал хөрөнгө оруулагчид хувьцаанд бодит өртгөөс нь илүү үнэ төлөх сонирхолтой байгааг харуулна.

6.  Аз туршилтын коэффициент

В =   ЗЗҮ        ЗЗҮ - салбарын хувьцааны ЗЗҮ-ний дундаж өөрчлөлт

J                   J - Тухайн компаний хувьцааны ЗЗҮ-ний өөрчлөлт

Агуулга нь:   Салбарын   хувьцааны   ЗЗҮ-ний   дунадж   өөрчлөлтөөс   пүүсийн

хувьцааны ЗЗҮ-н өөрчлөлт хэр зэрэг хэлбэлзэж байгааг харуулдаг.

Хэлбэлзэл хэдий чинээ их байна пүүсийн хувьцааны ЗЗҮ тогтворгүй, аз туршилт

ихтэй   байгааг   харуулна.   Энэ   үзүүлэлт   нь   бизнесийн   байгууллага   ба   хөрөнгө

оруулагчдын аз туршилтын хэмжүүр болдог.

7.   Оруулсан хөрөнгийн өгөөж

ОХӨ = ЦА + Хуугийн зардал * /1 - татвар хувь/

Нийт хөрөнгийн дундаж

 1-ийн хөрөнгө тутмаас олж байгаа ашиг Мөн оруулсан хөрөнгийн нөхөн төлөгдөх хугацааг харуулна.

8.   Өөрийн капиталийн өгөөж

ӨКӨ = ЦА + Хүүгийн зардал * /1 - татвар хүвь/

Өөрийн капиталийн дундаж Хувьцаанд оруулсан хөрөнгө оруулалтын нөхөн төлөгдөх хугацаа, 1-ийн нийлүүлсэн хөрөнгө тутмаас олж байгаа өгөөжийг харуулна. VII, VIII үзүүлэлт өсч байвал эдийн засгийн өсөлт тогтвортой байна гэж үздэг бөгөөд мөн хувьцааны ханшид нөлөөлж байдаг.

2. ЗЗҮ -н унэт цаасны индексууд

Үнэт цаасны 33 их хөгжсөн орнуудад хувьцааны ханшны ерөнхий хандлагыг тодорхойлохын тулд тусгаалсан индексүүдийг хэрэглэдэг. Эдгээр индексүүдийг биржийн индекс гэнэ.

Хамгийн анхны үнэт цаасны индексийг 1884 онд Америкийн хөрөнгийн бирж тооцжээ. Тухайн үеийн 11 том компаний хувьцааны ханшны дундаж өөрчлөлтийг алибрын дунджийн аргаар тодорхойлж гаргасан. Одоо тооцоолж байгаа индексийн арга зүйн зарчим өөрчлөгдөөгүй бөгөөд харин тоо бүтэц бүрэлдэхүүн өөрчлегдөж байна.

Дэлхийд томоохонд тооцогддог үнэт цаасны индексүүд нь:

Канад - Торонтогийн хөрөнгийн биржийн индекс Т5Е - 300

ОЛ - 1500 Америкийн хөрөнгийн биржийн индекс

РОТ31Е -225 Англи байсан. Одоо 1000 компани байна.

Монголд  ТОР - 75

Үнэт цаасны индексийг:

-       тээврийн

-       банкны

-       ахуйн үйлчилгээний

-       аж үйлдвэрийн гэх мэтээр тусгайлсан салбруудаар тооцдог.

Эдгээрээс гадна бүх салбаруудыг нэгтгэсэн үнэт цаасны ерөнхий индексийг

тодорхойлдог.

3.  Ногдол ашгийн бодлого

Ногдол ашгийн бодлого нь пүүсийн цэвэр ашгаас хэдэн хувийг нь өөрийн санхүүжилтэнд хэдэн хувийг ЗЗҮ - д үл нөлөөлөх түвшинд хувьцаа эзэмшигчдэд хуваарилах вэ гэсэн асуудлыг зохицуулахад чиглэнэ. Ногдол ашгийн бодлого үндсэн 2 асуултаас шалтгаална.

1.  Ногдол ашиг хувь нийлүүлсэн хөрөнгөнд нөлөөлөх үү

2.  Хэрэв нөлөөлөх бол ногдол ашгийн зохистой түвшин ямар хэмжээнд байх вэ?

Ногдол ашгийн бодлогын үндсэн 2 хандлага байдаг.

1.    Ногдол ашгийг үлдэгдлийн зарчмаар тооцох.

Энэ хандлагыг баримтлагчид "Ногдол ашгийн бодлого хэрэггүй. Учир нь ногдол ашиг хувь нийлүүлсэн хөрөнгөнд нөлөөлөхгүй учраас боломжтой түвшний дахин хөрөнгө оруулалт хийх ашгийг тооцсоны дараа үлдсэн дүнгээс ногдол ашгийг хуваарилах ёстой" гэж үздэг.

2.    Ногдол ашгийн бодлого байх ёстой гэж үздэг. Учир нь хөрөнгө оруулагчид
ногдол ашгийн хэмжээгээр ирээдүйн аз туршилтаа тодорхойлно.

Ногдол ашиг бага хуваарилбал ирээдүйд худалдан авах хувьцааны тоо буурч, хувьцааны үнэ цэнэ багасаж, пүүс татан буугдахад хүрч болзошгүй гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл үлдэгдлийн зарчмаар ногдол ашгийг хуваарилж болохгүй гэж үздэг.

Ногдол ашгийг хуваарлахдаа дараах хүчин зүйлүүдийг харгалзаж үзнэ.

1.       Хуримтлагдсан ашгийн хуулийн хязгаарлалт

2.       Хуримтлагдсан ашгийн гэрээгээрх хязгаарлалт

Урт хугацаат зээлдүүлэгчид болон пүүсийн хооронд байгуулсан гэрээнд заасан хязгаарлалт

3.       Үйлдвэрлэлийн өргөтгөлтэй холбогдсон хязгаарлалт. /барилга байгууламж барих гэх мэт./

4.       Төлбөрийн  чадвартай  холбогдсон  хязгаарлалт.  /өр  төлбөр  барагдуулах мөнгөн хангалттай үед ногдол ашиг олгохоор заасан нөхцөлд/

Семинар 9: Зах зээлийн идэвхжилийн шинжилгээ.

1.    Мэдээлэл

2.    Тест

3.    Дасгал бодлого

Тест

1. Зах зээл дээр хувьцаа гаргаж борлуулдаг компанид  . . . . . . . . . . шинжилгээг хийнэ.

a.    Үйл ажиллагааны идэвхжилийн шинжилгээ

b.    Шуурхай шинжилгээ

c.    Зах зээлийн идэвхжилийн шинжилгээ

d.    Тогтворжилтын шинжилгээ

2. Компаний зах зээлийн үнэлэмжийн гол хэмжүүр нь гаргасан хувьцааны . . . . . . .  . . . . . . . үнийн өсөлт байдаг.

3. Компаний зах зээлийн идэвхитэй ажиллагаа, түүний үнэлэмжийг тодорхойлох үзүүлэлтүүдэд аль нь орохгүй вэ?

a.    Зах зээлийн риск                            с. Нэгж хувьцаанд хүртэх ашиг

b.    Хувьцааны зах зээлийн үнэ         d. Дээрх бүгд

4. Үнэн, худлыг тодорхойл.

Бүртгэлийн үнэ нь нэгж хувьцааны бодит өртгийг илэрхийлдэг.

5. Пүүс компаниуд нь . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . дээр хувьцаа болон өрийн бичиг гаргаж арилжаалах замаар санхүүжилт авдаг.

6. ЗЗҮ<Хувьцааны өртөг байвал

a.    Ашиг муу байна.                 c. Хувьцааны эрэлт ихтэй

b.    Ашигтай                                d. Дээрх бүгд буруу

7.  . . . . . . . . . . . . . . . болон зээлдүүлэгчид тухайн компанитай харилцах шийдвэр гаргахын тулд тэр компанийг хөрөнгийн зах зээл дээр хэрхэн үнэлж байгааг мэдэхийг хичээдэг.

8. Хувьцааны үнэлэмж . . . . . . . . байвал хувьцааны эрэлт их байна гэж үзнэ.

a.    Буурч                                     c. Тогтмол түвшинд

b.    Өсч                                         d. Дээрх бүгд буруу

9. Үнэт цаасны индексийг салбар салбараар тооцож болдог. Үүний 4-ийг нь нэрлэнэ үү?

a.     

b.     

c.     

d.     

10. Үнэн худлыг тодорхойл.

Аз туршилтын коэф=∆ЗЗҮ/НХХА

11. Оруулсан хөрөнгийн өгөөжийг олох томьёог бич.

12. Хувьцааны өртөг болон зах зээлийн үнэ тэнцүү үед хувьцааны ханшийн коэф нь

a)    Тэгтэй тэнцүү

b)    Нэгтэй тэнцүү

c)    Сөрөг байна.

d)    Эерэг байна.

13. Өөрийн капиталын өгөөж нь нэг төгрөгний өөрийн капитал тутмаас олж буй  . . . . . . . . . . .-ийн хэмжээ юм.

14. Хувьцааны өгөөжийг олох томьёо аль нь вэ?

a)    Зарласан НА/НХХА

b)    Олгосон НА/ЗЗҮ

c)    Зарласан НА/ЗЗҮ

d)    Олгосон НА/НХХА

15. Ногдол ашгийг хуваарилахад баримтлах бодлогын шинжтэй үндсэн асуудлуудын нэг нь ирээдүйд гарч болох алдагдал, . . . . . . . . . . . –ээс сэргийлэх юм.

Дасгал бодлого

1. Оруулсан хөрөнгийн өгөөж=0.47, нийт хөрөнгө=314000, өөрийн капитал=160000 бол өөрийн капиталын өгөөжийг ол.

1-ий өөрийн хөрөнгө тутмаас 0.92-ий цэвэр ашиг олж байна.

2. “А” компаний хувьцааны зах зээлийн үнэ 87, өөрийн капитал=360000 ба 23000 ш энгийн хувьцааг зах зээл дээр гаргасан бол хувьцааны ханшийн коэффициентийг ол.

Зах зээлийн үнэ нь хувьцааны өртгөөсөө их, ашиг сайтай байна.

3. “А” компанийн цэвэр ашиг 350000$, ДЭХ-нд 50000$-ын ногдол ашгийг зарлаж төлсөн. Тухайн жилд гар дээр энгийн хувьцаа 100000ш байв. Нэгж хувьцаанд хүртэх ашгийг ол.

1 ш энгийн хувьцааны эргэлтэнд 3$-ын цэвэр ашиг ногдож байна.

4. “А” компаний хувьцааны зах зээлийн үнэ 1100, НХХА=2590 бол хувьцааны үнэлэмжийг ол.

1-ний орлого өгөөжийн төлөө хөрөнгө оруулагчид 0.4247 төлөхөөр завдаж байна.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лекц 10                      Үйл ажиллагааны идэвхижлийн шинжилгээ

ҮАИШ-ний зорилго нь: Цэвэр ашгийг абсолют хэмжээгээр нэмэгдүүлэхэд бус харин хөрөнгийн нэгж тутмаас олох ашгийг нэмэгдүүлэх замаар хөрөнгө, капиталийн ашиглалтын үр ашгийг сайжруулахад чиглэнэ. Үйл ажиллагааны идэвхжлийг олон янзаар тодорхойлно.

1.   Удирдлагын бүтэц бүрэлдэхүүн талаас

2.   Үйлдвэрлэлийн хэмжээний төлөвлөлтийн талаас

3.   Ашгийн төлөвлөлтийн талаас

4.   Хөрөнгө оруулалтын төсвийн үр ашгийн талаас

Идэвхжлийн шинжилгээ, шинжилгээний зорилго нь дараах үе шатуудаар дамжин бүрэн хэрэгжинэ.

1.   Пүүсийн одоогийн нөхцөл байдлыг үнэлэх

2.   Нөхцөл байдалд нөлөөлсөн хүчин зүйлүүдийг илрүүлж гаргах

3.   Хүчин   зүйлийн   нөлөөллийн   үр   дагавруудыг   засч   залруулах   талаар
удирдлагын шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлнэ.

4.   Үр ашгийг дээшлүүлэх болон ашиглагдаагүй нөөцийг илрүүлж дайчлах.
Пүүсийн   идэвхжлийн   асуудал   нь   богино   хугацаанд   бүрэн   шийдвэрлэх

боломжгүй харилцан уялдаатай олон хүчин зүйлүүдээс шалтгаалдаг эдийн засгийн нарийн нийлмэл үйл явц юм.

Идэвжлээр нөлөөлдөг хүчин зүйлүүд нь:

1. Техник зохион байгууллалтын түвшин

-       Ажилчдын мэргэжил чадвар, хэрэглэж байгаа техник технологи

-       Хамт олон, улс төр, эдийн засаг, нийгмийн оргил

-       Байгаль, экологийн нөхцөл байдлаас шалтгаална.

2.  Хөдөлмөрийн хэрэгсэл

-       Үндсэн хөрөнгө, үндсэн хөрөнгийн фонд өгөмж

-       Фонд өгөмж гэдэг нь 1?-ийн үндсэн хөрөнгөөр үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ.

3.  Хөдөлмөр буюу ажиллах хүч

-       Хөдөлмөрийн бүтээмж /1 ажилтан ажлын 1 цагт үйлдвэрлэж гаргаж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ/

-      Дундаж цалин

4. Хөдөлмөрийн зүйл.

-     Материалын зардал, материал өгөмж /1-ийн өртөгтэй материалаар
үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээг материал өгөмж гэнэ./

5. Бүтээгдэхүүний нийт өртөг.

-    Хөдөлмөрийн зардал

-     Материалын зардал

-    Нэмэгдэл зардал

6. Нийт бүтээгдэхүүн

-    Цэвэр борлуулалтын орлого
НБ = Бүт.тоо * Фонд өгөмж
НБ = Бүт.тоо * Мат.өгөмж

НБ = Бүт.тоо * Хөдөлмөрийн бүтээмж

7.  Орлуулсан хөрөнгө -    Балансын дүнг оруулсан нийт хөрөнгө хөрөнгө

8. Ашиг, ашигт ажиллагаа

Ашиг = Борлуулалт - Нийт өртөг, зардал

Ашигт ажиллагаа =  Цэвэр ашиг    =      Өртөг      *     ЦА

Борлуулалт     Борлуулалт     Өртөг

(I - II ашигт ажиллагаанд өртөг яаж нөлөөлж байгааг харуулж байна.) 1-ийн борлуулалтанд эзэлж байгаа өртгийн хэмжээ 1-ийн өртөгт ногдож байгаа цэвэр ашгийн хэмжээ

  9. Хөрөнгийн эргэц = Борлуулалт / хөрөнгө

1-ийн хөрөнгө тутмаас олж байгаа орлогын хэмжээ буюу хөрөнгө хэдэн

удаа эргэлтэнд орж байгааг харуулж байна.

10. Хөрөнгийн ашигт ажиллагаа

Идэвхжлийн тодорхойлох үндсэн үзүүлэлт:

1-ийн хөрөнгө тутмаас олж байгаа ашгийн хэмжээ юм.

Хөр.аш.аж = Цэвэр ашиг     =    ЦА   *      БО

Нийт хөрөнгө      БО      хөрөнгө

Энэ нь 2 хүчин зүйлээр хувааж үздэг.

БО -8-р хүчин зүйл. Хөрөнгө - 9-р хүчин зүйл.

Идэвхжпийг   сайжруулахад   анхаарах   асуудал   нь   нөөц   ашиглалт   юм. Үйлдвэрлэлийн нөөц ашиглалтыг 3 түвшинд хийдэг. Үүнд:


1.Хөдөлмөрийн хэрэгслийн ашиглалтын шинжилгээ Хөдөлмөрийн хэрэгслийн ашиглалтын шинжилгээ гэдэг нь:

Фонд өгөмж = Нийт бүтээгдэхүүн Үндсэн хөрөнгө Энэ шинжилгээгээр: Үндсэн хөрөнгийн өсөлтийн хурд, фонд өгөмжийн өсөлтийн хурд нь экстенсив, интенсив түвшинд байгаа эсэхийг тодорхойлно.

Үн.хөр. өсөлт U =  Үнд.хөрөнгө1  *100% Үнд.хөрөнгө О

Фонд өгөмж % =  Фонд өгөмж 1 * 100 %

Фонд өгөмж U Үндсэн хөрөнгө II > Фонд өгөмж 11% экстенсив есөлт. Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын идэвхжил муу байгааг харуулна. Үндсэн хөрөнгө 11% < Фонд өгөмж 11% интенсив өсөлт. Энэ нь тооны хувьд өснө, эдийн засгийн үр ашиг муу гэсэн үг.

2. Хөдөлмөрийн зүйлийн ашиглалтын шинжилгээ

Материалын зардал, материалын өгөмж нь интенсив, экстенсив түвшинд байгаа нөхцлийг тодорхойлох.

Жишээ нь:      4                        3                      2                      1              Дундаж II өсөлт

Мат.зар          110                  104                  104                  100                  106

Мат.өгөмж    112                   108                  102                  100                  107,3

Мат.зар        106 < мат.өгөмж 107,3 интенсив Мат.өгөмж   < Мат.зард экстенсив

БО - 2000,0                            Мат.егөмж = 200С_0  ^ >3 ?

Мат.зард-1500,0                                              1500,0

3. Ажиллах хүчний ашиглалтын шинжилгээ

Ажиллах хүчний өсөлтийн U, хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтийг авч үздэг. Хэрэв ажиллах хүчний өсөлтийн хурд илүү байвал экстенсив. Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтийн хурд илүү байвал интенсив гэж үздэг.

 

4           3            2           1

Аж. Тоо                           62         55         48           50

БО                           2800,0     2400,0    2000,0     2200,0

Хөд. Бүт                        45           44         42            44

2200 =44

  50

Хөд. Бүт = нийт бүт

            Аж. Тоо * ажлын тоо     1 өдрийн 1 ажилтны хөдөлмөрийн бүтээмж

Хөд. Бүт =            УХӨТ

                        Аж. Тоо * аж өдөр * 1 цаг

1 ажилтны 1 цагийн хөдөлмөрийн бүтээмж.

                              4                     3                 2                     1               Х

Аж. Тоо                62                   55               48                    50

Аж Тоо өсөлт       62  =124        55 = 110     48 = 96           50 = 100     100%

                              50                  50               50                   50

Хөд бүт                45                   44               42                    44         эстенсив

Хөд бүт өсөлт     45 = 102.3      44 =100      42  = 95           44  = 100      99%

                             44                   44               44                    44

Идэвхжилд нөлөөлдөг хүчин зүйлийг :

-       интенсив

-       экстенсив хучин зүйл гэж ангилдаг.

Ашиглаж байгаа нөөцийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, чанарыг сайжруулж байгааг интенсив.

Нөөцийн тоо хэмжээг нэмэгдүүлж, ашиглалтын хугацааг уртасгаж байвал экстенсив хүчин зүйл гэнэ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Семинар 10: Үйл ажиллагааны идэвхжилийн шинжилгээ.

1.    Лекцийн дагуу товч тайлбарлаж, ярилцах

2.    Тест

3.    Асуулт хариулт

Тест

1. Үйл ажиллагааны идэвхжилйин шинжилгээний зорилго нь цэвэр ашгийг абсолют хэмжээгээр нэмэгдүүлэхэд оршино.

А. Үнэн                                   Б. Худал

2. Идэвхжилийн шинжилгээний зорилго нь хэдэн үе шатуудаар дамжин хэрэгждэг вэ?

А. 6                                         Б. 7

В.5                                          Г.4

3. Идэвхжилд нөлөөлдөг хүчин зүйлсийг

-

-

гэж ангилдаг.

4. Техник зохион байгуулалтын түвшин нь:

-

-

-

шалтгаална.

5. Бүтээгдэхүүний нийт өртөг нь:

-

-

-

6. Хөдөлмөр буюу ажиллах хүч нь:

-

-

7. Хөдөлмөрийн хэрэгсэл нь:

-

-

шалтгаална.

Асуулт

1. Үйл ажиллагааны идэвхжилийн шинжилгээний зорилго юу вэ?

2. Хөдөлмөрийн хэрэгслэлийн ашиглалтын шинжилгээгээр юуг тодорхойлох вэ?

3. Нэг өдрийн нэг ажилтны хөдөлмөрийн бүтээмжийг хэрхэн олох вэ?

4.Экстенсив хүчин зүйл гэж юу вэ?

 

 

 

 


Лекц 11                         Үйл ажиллагааны үр ашгийн шинжилгээ  

Пүүсийн үйл ажиллагааны үр ашиг нь үйлдвэрлэлд оруулсан  нөөцийн өсөлт, үйлдвэрийн гаргаж байгаа бүтээгдэхүүний өсөлтөөр тодорхойлогддог.

1. Зарцуулсан нөөцийн үр ашгийг тодорхойлдог. Хэрвээ зарцуулсан нөөцийн
өсөлт буюу нийт өртөг зардлын өсөлт нь борлуулалтын өсөлтөөс илүү эдийн
засгийн өсөлт экстенсив, эсрэг тохиолдолд эдийн засгийн өсөлт интенсив
гэж үздэг                        

Жишээ нь                   3              2             1             Х

Борлуулалт               120         118         112           116

Мат зардал                116        112          108

Хөд зар                      122        118          116

Нэм зар                      118       120           115

Нийт зар                     118      116           113          115

      Мат зар                       Инт      Инт         Инт          / экс/  зардал > БО

      Хөд зар                       Экс      экс         экс            / инс/ зардал < БО

      Нэмэлт зар                инт     экс           экс

      Э. З-н өсөлт               инт     инт         экс

Пүүсийн эдийн засгийн өсөлт интенсив байна. Энэ нь материалын зардал интенсив байгаатай холбоотой. Цаашид хөдөлмөр, нэмэлт зардал өсөлт дээрээ анхаарах.

2.  Оруулсан нөөцийн үр ашиг

Ор.нөөц үр ашиг =       БО                       буюу хөрөнгийн эргэцээр илрэн гардаг.

Нийт хөрөнгө Хөрөнгийн эргэцийг:

-       ерөнхий

-       хэсгийн гэж ангилдаг.

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц нь хөрөнгийн . 1 хэлбэрээр нөгөөд шилжих хөдөлгөөнийг илэрхийлсэн ойлголт. Хэсгийн эргэц нь тухайн хэлбэрээс дараагийн хэлбэрт шилжих хугацаа. Ерөнхий эргэц нь хэсгийн нийлбэр буюу зохих үе шатуудыг дамжин тухайн хөрөнгийн мөнгөн хэлбэрт шилжих хугацаа.

Үндсэн хөрөнгийн хувьд үр ашгийг хөрөнгийн ачааллаар илэрхийлдэг. Ачаалал нь 1-ийн үндсэн хөрөнгөөр үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүн.

 

Хөрөнгө:

 

Авлагын эргэц  =     БО     

                                Авлага

БМ-ын эргэц = ББӨ

                           БМ

ДҮ эргэц =   ББ

                     ДҮ

Нийт хөрөнгийн ачаалал = БО / нийт хөрөнгө

Мөн эх үүсвэрийн хувьд эргэцийг дараах байдлаар тодорхойлдог. Эх үүсвэр:

БХӨТ = ББӨ / БХӨТ        360 –д хувааж хоногоор гаргана.

Өөрийн капиталын ачаалал = БО Өөрийн кап

Дайч. Кап ачаалал = бор   БХӨТ+ УХӨТ = БО / дайч кап

Байнгын кап ачаалал  = БО / УХӨТ+ Өөр.кап = БО/ Байн. кап

Эргэцийн холбоотойгоор үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн, санхүүгийн мөчлөгийн хугацаа гэсэн ойлголт байдаг.

Үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн үргэжлэх хугацаа нь: Бэлтгэн нийлүүлэгчээс түүхий эд материал, хүлээн авахаас эхлээд бэлэн бүтээгдэхүүнээ борлуулж авлага цугларах хүртэлх хугацааг харуулдаг. Тухайлбал:

Бэлтгэн нийлүүлэгчид захиалга > хүлээн авах > үйлдвэрлэж явуулах > бэлэн бүтээгдэхүүн хүлээн авах > борлуулах > авлага цуглуулах. Мөнгө хүлээн авах

Үйд. мөч хугацаа = БМ Эргэц  + Авлага эргэц  = 360*ББ =         БО

                                   Хоног            Хоног                  ББӨ       Борлуулалт

Үйлдвэрлэлиин мөчлөгийн хугацааг салбарын дундаж хугацаатай хөрвүүлж үнэлэлт өгнө.

Үйлдвэрлэлийн мөчлөг: хугацаа урт байх нь үйлдвэрлэх, борлуулах үйл ажиллагаа удаан байгааг харуулна.

Энэ нь пүүсийн хөдөлмөр, зарцуулалт их, капиталийн эргэлт удаантай гэсэн үг.

Санхүүгийн мөчлөгийн хугацаа нь бэлэн бүтээгдэхүүн борлуулж авлага цуглах хугацааг хамардаг.

Санхгийн мөчлөг = БМ Эргэц  + Авлага эргэц  - Өр төл эргэц = 360 * БХӨТ / ББӨ - өр төл эргэц

                                        Хоног            хоног

Энэ коэффициент нь хувьцаа нэмж гаргах, хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө нэмэгдүүлэх зэрэг экстенсив аргаар биш ашгаараа буюу хөрөнгийн ашиглалтыг нэмэгдүүлэх замаар үйл ажиллагаа өргөжүүлэх чадварыг хэмждэг.

ЭЗТӨК = БЦА – Ногдол ашиг

                        өөрийн кап

ЭЗТӨК нь санхүүжилт, үйл ажиллагааны үр ашгийг дээшлүүлэх болон ашгийн хувиарлалтын бодлогоос хамаарсан нийлмэл үзүүлэлт юм. Үүнийг хүчин зүйлүүд болгож үзье.

 

ЦА – ногдол ашиг = нийт хөрөнгө *        БО         *         ЦА   *   ЦА – Но Аш

                                     өөр кап          нийт  хөрөнгө            БО                 ЦА

 

Өөрийн каптал  - санхүүгийн бодлого

Нийт хөрөнгө, БО – Үр ашгийн  төв

ЦА – ашиг хувиарлалтын бодлого

1.      Хараат  байдлын коэффициент

2.      Хөрөнгө ачаалал

3.      Борлуулсан ашигт ажиллага

4.      хуримтлагдсан ашгийн түвшин гэсэн  4 коэффициентийн ЭЗТӨК нь шалтгаална.

Пүүсийн    гол    үзүүлэлтүүдийн    өсөлтийн    харьцаа    ямар   түвшинд   байвал үйлдвэрлэлийн өсөлт зохистой байх вэ? гэдгийг дараах байдлаар тодорхойлсон. Үйлдвэрлэлийн өсөлтийн алтан дүрэм

Татвар өмнөх ашиг өсөлт > БО өсөлт % > нийт хөрөнгө өсөлт % > 100%

Энэ харьцааны агуулга нь пүүсийн эдийн засгийн потенциал өсч байгаа бөгөөд /нийт хөрөнгө/, потенциалын өсөлттэй харьцуулбал гарцын өсөлт илүү хурдацтай өсөц /Бор.Өс/, нөөц үр ашгигтай ашиглагдаж бана.

Мөн ашигт тэргүүлэх хурдацтай өсч үйлдвэрлэлийн эргэлтийн зардал буурч өсөлт ашигтай зохистой түвшин буюу алтан дүрэм биелэгдэж байна гэсэн үг юм.


 

 

 

 

 

 

Семинар 11: Үйл ажиллагааны үр ашгийн шинжилгээ.

1.    Товч агуулгыг ярилцах

2.    Тест

3.    Асуулт хариулт

4.    Авхаалж сорьсон тэмцээн

 


Лекц 12                 Эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгийн хангамж ашиглалтын                          шинжилгээ

Энэ   шинжилгээний   зорилго   нь   эргэлтийн   хөрөнгийн   эргэцийг  аль  болох түргэсгэж, эргэлтийн хөрөнгийг зохистой түвшинд тогтооход чиглэдэг. Эргэц түргэсгэх нь дараах ач холбогдолтой.

Эргэц түргэссэнээр эргэлтийн хөрөнгийн хэрэгцээ багасаж, зарим хэсгийг нь шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, хөрөнгө оруулалт болон бусад үйл ажиллагаанд зарцуулан ашиглаж болно.

Түүхий эд материал, ДҮ болон бусад нөөцийн хэмжээ буурч эдгээрийг санхүүжүүлэхэд зарцуулж байсан мөнгөн хөрөнгө эргэлтээс чөлөөлөгдөж, улмаар пүүсийн төлбөрийн чадвар сайжирдаг.

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц нь: хэсгийн эргэцээс ихээхэн хамаарч байдаг. Өөрөөр хэлбэл авлага, бэлэн мөнгө, ДҮ мэт тус бүрийнх нь эргэцээс хамаарч байдаг.

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц түргэссэнээр эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ багасдаг бөгөөд энэ нөлөөллийг эргэлтийн хөрөнгийн хэмнэлт гэдэг. Мөн эргэц удааширсанаар эргэлтийн хөрөнгө, нэмж шаардагддаг бөгөөд энэ хэмжээг эргэлтийн хөрөнгийн хэтрэл гэнэ. Эргэлтийн хөрөнгийн харьцангуй хэтрэлт, хэмнэлтийг тооцохдоо 2 хүчин зүйлийг ашигладаг. Үүнд:

1. Дундаж гүйлгээ

Дундаж гүйлгээ = Тайлант  хугацааны  борлуулалт = ДГ1

                                              360 хоног

2. Эргэлтийн өөрчлөлт

Эргэцийн өөрчлөлт = t1 –  t0 = t

(-) гарвал ЭХ-н харьцангуй хэмнэлт Эргэлтийн   хөрөнгийн   дунджид   нөлөөлсөн   нөлөөллийг:

  дундаж   гүйлгээний нөлөөлөл, эргэцийн нөлөөлөл гэж ангилна.

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэцэд нөлөөлдөг дараах хүчин зүйлүүд байдаг.

1.  Бизнесийн үйл ажиллагааны цар хүрээ

2. Бизнесийн үйл ажиллагааны шинж чанар, онцлог

3.       Үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн хугацаа буюу техник, технологийн онцлог

4.       Ашиглагдаж байгаа нөөцийн тоо хэмжээ, төрөл,

5.       Худалдан авагчдын төлбөрийн чадвар, тархац

6.       Бэлтгэн нийлүүлэгчдийн байршил

7.       Өртгийн бүртгэлийн систем. НББ-ийн бодлого

8.       Инфляцийн түвшин, борлуулалтын өсөлт

9.       Нэмэгдсэн орлогын хуваарилалт

10.   Менежерийн ур чадвар.

Чанарын өөрчлөлт нь: эргэц хурдассанаар эргэлтийн хөрөнгө буурч байгаа өөрчлөлт.

Биет бус хөрөнгийн хангамж ашиглалтын шинжилгээ :

Тухайн шинжилгээ нь дараах бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэнэ.

биет бус хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүн өсөлтийн шинжилгээ Ашиглах хугацаа, хууль эрхийн хамгааллын шинжилгээ Ашигт ажиллагааны бет бус хөрөнгийн шинжилгээ Биет бус хөрөнгийн хөрвөх чадварын шинжилгээ Биет бус хөрөнгөд оруулсан хөрөнгө аз туршилтын шинжилгээ.   Энэ шинжилгээгээр биет  бус  хөрөнгөнд эзэлж байгаа хөрөнгийн төрөл тус бүрийн хувийн жин, нийт хөрөнгөнд эзлэх биет бус хөрөнгийн хувийн жин биет бус хөрөнгийн үнийн болон хувь хэмжээний  өөрчлөлтийг тооцдог. Биет бус хөрөнгийг:

                        - хуулиар хамгаалагдсан

                        - хуулиар хамгаалагдаагүй

Патент, лецез шинэ бүтээлийн үйлчилгээ, барааны тэмдэг зэрэг баримт бичгийн хөрөнгүүд нь зохиогчийн эрхийн хуулийн дагуу хамгаалагдсан байдаг   

           3. Ашигт ажиллагааны шинжилгээ

              ЦА                ЦМГ

             БетБусХөр                    ББХөр

ЦА      =   Бор     *   ЦА

                  ББХөр     ББХер       Бор

        4. Хөрвөх чадварын шинжилгээ

Хөрвөх    чадварын    шинжилгээ    нь    биет    бус    хөрөнгийн    ачааллаар   тодорхойлогдоно.

Хөр.чад      =     Бор

шинжилгээ     ББХөр

Пүүсийн удирдлагын түвшинд биет бус хөрөнгө ашигт ажиллагаа, хөрвөх чадвар зэрэг санхүүгийн байдал нөлөөлдөг үзүүлэлтүүдэд онцгой анхаардаг.

5. Аз туршилт

Биет бус хөрөнгөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг эрсдлийн түвшнийг дараах

томъёогоор тодорхойлно.

Семинар 12: Эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгийн хангамж ашиглалтын шинжилгээ.

1.    Товч тайлбарлаж, ярилцах

2.    Асуулт хариулт

3.    Тест

 


Лекц 13                        Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын шинжилгээ

Гол зорилго нь үндсэн хөрөнгийн ачааллыг түргэсгэж үндсэн хөрөнгийн ашигт ажиллагааг сайжруулахад оршино. Үндсэн 5 бүрэлдэхүн хэсэгтэй.

1.    Биет бус хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүн

Пүүсийн үндсэн хөрөнгийн тайлан дээр үндэслэн бүтэц болон өөрчлөлтийг үнэлж, пүүсийн онцлогийг тодорхойлдог.

Энэ шинжилгээ нь пүүсийн үндсэн хөрөнгөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтын бодлогыг үнэлэхэд ашигладаг.

2.   Фонд өгөмжийн шинжилгээ

Пүүсийн үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын үр дүн интенсив /үр ашиг сайтай/, экстенсив /үр ашиг муутай/ байгаа эсэхийг тодорхойлдог.

Фонд өгөмж  =   КБ

                             ҮХ

1-ийн үндсэн хөрөнгө үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ.

Фонд өгөмж өсөлт > үндсэн хөрөнгө өсөлт байвал үндсэн хөрөнгө ашиглалт интенсив өсөлт.

Фонд өгөмж өсөлт < үндсэн хөрөнгө өсөлт байвал үндсэн хөрөнгө ашиглалт экстенсив өсөлт.

Фонд дээд НБ дээд шууд хамааралтай.

Фонд өгөмж доод ҮХ дээд шууд хамааралтай.

Хэрвээ пүүсийн фонд өгөмж сайжирч байвал үндсэн хөрөнгө хэмнэлт, фонд сөлт багасаж байвал үндсэн хөрөнгийн хэтрэлт үүснэ.

Фонд    =       360 * ҮХ            ± ҮХ = ДГ1 * Фө

өгөмж              НБ

- Фө - сайжирч үндсэн хөрөнгө хэмнэсэн.

+ Фө - багассанаа үндсэн хөрөнгө нэмэгдэж

Фондын өгөмжийн шинжилгээг хэд хэдэн хүчин зүйлээр авч үздэг.

1.   Идэвхтэй хэсгээр тооцсон фонд өгөмжийн загвар

Үндсэн    хөрөнгийн    идэвхтэй    хэсэг    гэдэг    нь    зөвхөн    үйлдвэрлэлийн зориулалттай үндсэн хөрөнгийг хамардаг.

Идэвхтэй хэсгээс засварт болон нөөцөд байгаа үндсэн хөрөнгийг хасаж ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгийг тооцно.

НБ   -    ҮХ идэвх   *      НБ

ҮХ                ҮХ            ҮХ идэвх

ҮХ - идэвхтэй хэсгийн хувийн жин

ҮХ идэвхтэй - идэвхтэй хэсгээр тооцсон фонд өгөмж буюу 1-ийн идэвхтэй

үндсэн хөрөнгөөр үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хэмжээ.

2.   Ажиллаж буй хэсгээр тооцсон фонд өгөмжийн загвар

НБ   -    ҮХ идэвх хэсэг   * ҮХ аж.буй *       НБ

ҮХ                  ҮХ                    ҮХид.хэс       ҮХаж.буй

ҮХ - идэвхтэй хэсийн хувийн жин

ҮХ ид.хэсэг - идэвхтэй хэсэгт эзэлж байгаа ажиллаж буй хөрөнгийн хувийн

жин

ҮХ аж.буй - ажиллаж буй хөрөнгөөр тооцсон фонд өгөмж

3.   ҮХ ашиглалтын үр ашгийн шинжилгээ

ҮХ ашиглалтын үр ашгийг хэд хэдэн түвшинд тооцдог.
                  1.  Цэвэр ашгийн түвшин

4.    Тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын зардлын шинжилгээ

Их засварын зардал   -    ҮИх зас.зар   * Их зас.зар *                        Их зас.зар

ҮХ                              ҮХ ид            ҮХ аж.буй       ҮХ нөөц буюу зас.бай

ҮХ – 1-ийн ҮХ-д ногдож байгаа засварын зардал.

Их зас.зар       гэсэн харьцааг бас авч үздэг.

 Борлуулалт  1-н борлуулалтанд эзэлж байгаа засварын зардал. Хэрвээ энэ харьцаа өсөж байвал ҮХ шинэчлэгдэж байгааг, буурч байвал ҮХ хуучирч байгаа харуулдаг.

5.    ҮХ-д оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ

Энд хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээ хамаарагддаг. Энэ шинжилгээ хөрөнгө оруулалтын хэд хэдэн хувилбаруудыг харьцуулж хамгийн богино хугацаанд нөхөн төлөгдөх хувилбаруудыг сонгодог.

а.  Херөнгө оруулалтын хувилбар тус бүрийн ирээдүйн үнэ цэнийг өнөөгийн
үнэ цэнэ рүү шилжүүлнэ.

б.  Хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн цэнээ тогтмол үнэнд шилжүүлнэ.

в.  Тогтмол үнээрх цэвэр мөнгөн гүйлгээг тооцно.

г.  Нөхөн төлөгдөх хугацааг тооцно.

д.     Хамгийн богино хугацаанд нөхөн төлөгдөх хөрөнгө оруулалтын
хувилбарыг сонгож авна.

Эдгээрийг бүхэлд нь хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээ гэнэ. ҮХ-д оруулсан хөрөнгө оруулалтанд гаднаас дайчилсан зээлийн хөрөнгийн үр ашгийг дараах байдлаар тооцдог.

ЦА      >      ЦМТ     >    ҮХ, ХО Дайч.кап     Дайч.кап      Дайч.кап


Семинар 13: Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын шинжилгээ.

1.    Товч агуулга

2.    Тест (багуудын дунд)

3.    Дасгал бодлого

Тест

1.    Капиталыг ашиглалтын хугацаагаар нь хэд ангилдаг вэ?

а. 3            б. 6                  в. 5                  г. 4

2.    Газар, зам, шуудуу, байшин барилга нь аль хугацааны капиталд орох вэ?

А. Дунд хугацааны

Б. Урт хугацааны

В. Богино хугацааны

3.  Балансын зүүн гар талд буюу активт тусгагдсаныг хөрөнгө хэмээн нэрлэдэг бол балансын баруун гар талд буюу пассивт тусгагдсаныг  . . . . . . . . . . . хэмээн нэрлэдэг.

4.  Капиталыг үйлдвэрлэлд гүйцэтгэх үүрэг, шинж чанараас нь хамааруулан хэд ангилдаг вэ?

а. 3                        б. 4                  в. 5                  г. 2

5.  Капитал бол хуримтлагдсан хөдөлмөр юм гэж хэн томъёолсон бэ?

А. Адам смит

Б. Д.Рикардо

В. К.Маркс

6.  Капитал нь дараах үндсэн шинжийг агуулна:

§   

§   

§   

7.  Биет элэгдэл нь хэдэн замаар явагддаг вэ?

А. 3

Б. 2

В. 5

Г. 4

8.  Монгол улсын нягтлан бодох бүртгэлийн хуулинд үндсэн хөрөнгийн биет элэгдлийг зөвхөн ямар аргаар байгуулна гэсэн байдаг вэ?

А. Шулуун шугамын аргаар

Б. Үлдэгдлийг давхар бууруулах аргаар

3. Элэгдлийн зардал тооцох хурдавчилсан аргаар

9. Хоцрогдлын элэгдэлд орсон машин техникээр үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн нь зардал их шаарддаг тул үнэ өртөг нь өндөр чанаргүй тул зах зээлд өрсөлдөх чадвар ямар байх вэ?

А. Сайн

Б. Дунд зэрэг

В. Муу

10. Тэжээл, бордоо, шатах тослох материал бол богино хугацааны капитал юм.

А. Үнэн                       Б. Худал

Дасгал бодлого

1. Хөрөнгийн өртөг 1000,0 мянган төгрөг, ашиглах хугацаа 4 жил гэж үзье . Шулуун шугамын аргаар тооцсон элэгдлийн хэмжээ 250,0 мянган төгрөг буюу 25 хувь бол үлдэгдлийг давхар бууруулах аргаар элэгдлийг тооц.

Жил

Тооцоолол

Элэгдэл

Хуримтлагдсан элэгдэл

Анхны өртөг

0

 

 

 

1000,0

1

50 хувь1000,0

500,0

500,0

500,0

2

50 хувь 500,0

250,0

750,0

250,0

3

50 хувь 250,0

125,0

875,0

125,0

2. Хөрөнгийн анхны өртөг 1000,0 мянган төгрөг, ашиглах хугацаа 4 жил гэж үзье. Ашиглах хугацааны нийлбэр нь 1+2+3+4 = 10 бол үндсэн хөрөнгийг ашиглах хугацааны жилийн нийлбэрээр элэгдлийг тооцоол.

Жил

Тооцоолол

Элэгдэл

Хуримтлагдсан элэгдэл

Дансны өртөг

0

 

 

 

1000,0

1

0,41000,0

400,0

400

600,0

2

0,31000,0

300,0

700

300,0

3

0,21000,0

200,0

900

100,0

4

0,11000,0

100,0

1000

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Лекц 14.                    Хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээ

Хөрөнгө оруулалтын шинжилгээг хийхдээ эхлээд хөрөнгө оруулалтын төсвийг хийнэ.

Хөрөнгө оруулалтыг хэмжээнийх нь хувьд 2 хэсэгт хуваана.

1.    Стратегийн шинжтэй: /Их хэмжээний цаг хугацааны хувьд урт, цоо  

шинэ арга барил хандлагатай байна./

2.    Тактикийн шинжтэй. /хэмжээ бага цаг хугацаа богино, өмнөх арга барилыг хэвээр үлдээсэн уламжлалт хандлагатай байна./

Аль ч хөрөнгө оруулалтын хувьд ирээдүйд гарах үр дүн нь өнөөдөр гаргах шийдвэрээс хамаарна.

Хөрөнгө оруулалтын шинжилгээнд хөрөнгө оруулалтын эрсдэл, тодорхой бус байдал зэргийг сайтар тооцож үзэх шаардлагатай.

Хөрөнгө оруулалтын төслийн шинжилгээ хийхдээ тухайн төслийнхөө ЭЗ-ийн үр өгөөж санхүүгийн асуудал зэргийг анхаарч үзэхээс гадна төслийг хэрэгжүүлэхэд гарч болох үр дагаваруудыг тооцох хэрэгтэй. Төсөл хэрэгжүүлэх байгууллага нь зөвхөн бизнесийн бус ашгийн бус байгууллага, байж болно.

Бизнесийн байгууллагын хамгийн өргөн хөрөнгө оруулагч бол үйлдвэрээ өргөтгөх, техник, технологийн шинэчлэлт хийх зэрэг үйл ажиллагаа явагдаж болно.

Хөрөнгө оруулалтыг хийхдээ зайлшгүй төсөл хийх шаардлагатай. Цаг хугацааны хувьд зайлшгүй таслалтай байх ёстой. Хөрөнгө оруулалтыг хийхэд 2 зүйлийн үндсэн дээр шийдвэр гаргана.

1.    Он тус бүрээр хийгдсэн төсөв. Үүнийг санхүүгийн мэдээлэлтэнд сөрөг урсгалтай мөнгөн төсөв

2.    Төсвийн ирээдүйн болон өнөөгийн ҮЦ-ийн тодорхойлно. Төсвийн өнөөгийн болон ирээдүйн үнэ цэнийг тодорхойлох

ӨҮЦ-ийг тооцож үзэхдээ тодорхой хувиар бууруулж дискаунт хийдэг. Ирээдүйн ҮЦ-ийг тооцохдоо тодорхой хувиар нэмэгдүүлж тооцно.

FV = PV * (1+i)n        F/Pi,n             Өнөөгийн мөнгөний ир. ҮЦ Ир.

PV = FV                                             мөнгөний ӨҮЦ

F/Ain                                                   тогтмол мөнгөн дүнгийн ир ҮЦ

P/Ain                                                  тогтмол мөнгөн дүнгийн ӨҮЦ

A/Fin                                                   Ир. нөхөн сангийн тогтмол

A/Pin                                                  Зээлийн тэнцүү дүнгээрх төлбөр

Жишээ нь:    n = 3

            i = 12%

                        P = 50000

        * 50.0 = 168720

Хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх эх үүсвэр

            Хөрөнгө оруулалтыг юугаар санхүүжүүлэх вэ?

Хөрөнгө оруулалтыг тооцдог үзүүлэлт

            1. Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ         NPV = Ор-ийн ҮЦ-ийн зар-ын ҮЦ

            2. Дотоод өгөөжийн хувь              IRR

            3. Дискаунтын хувь                                    Дис. %

            4. Зардлын нөхөн төлөгдөх хугацаа      ЗНТХ

300 * P/F   + 350 * P/F   + 350 * P/F   + 300 * P/F   = 1029.8

                        1029.8 – 100060 = 29.8 ӨЦҮЦ

 

            400 * P/F   + 450 * P/F   + 500P/F   + 500 P/F   = 1452.6

            363.6 + 371.9 + 375.6 + 341.5 = 1452.6

NPV = 1452.6 – 1500.0 = - 47.4

Дараагийн 2 жил зардал гарвал түүнийгээ дискаунтчилж хөрөнгө оруулалт дээр нэмээд орлогоо дискаунтчилж энэ 2-ийн зөрүүг нь олно.

Дотоод өгөөжийн хувь гэдэг нь ӨЦҮЦ нь тэгтэй тэнцүү байх үеийн хэмжээг илэрхийлнэ.

Хөрөнгө оруулалтыг 100% зээлээр санхүүжүүлсэн бол IRR нь тухайн зээлийн үндсэн өр болон бүх хүүг бүрэн хэмжээгээр төлөхөд хүрэлцэхүйц хэмжээг илэрхийлсэн хэмжигдэхүүн юм. Үүнээс гадна IRR нь тухайн хөрөнгө оруулалтанд оруулсан хөрөнгө капиталийн цэвэр өсөлтийн хурдыг илэрхийлнэ.

Эдгээр аргын дутагдал тал нь ӨЦҮЦ-ийг тооцохгүйгээр гаргадаг.

IRR = I – (I – I)

Өөрөө NPV—ийг гаргахын тулд NPV-ийн эсрэг тэмдэгтэй байлгах I - ийг сонгоно.

 

 

 


           

 


2: 1                 10% = - 183.9           IRR = 8 – (-2)

            1: 2                 8% = 10.0

ЗНТХ

ЗНТХ –ийг тооцохдоо:

3.3 жил дээр зардал бүрэн нэхэн төлөгдөнө.

 


Сэтгэгдэл бичих
Сэтгэгдлүүд:

hi bagshaa tani blogt jaahan zasvar hiih shaardlagatai ym shigee.
бичсэн Зочин цаг: 10:42, 2012-02-04 | Холбоос | |



:-)
 
xaax